Рыцар свабоды

Лосеў. А мы свой долг исполним с честью!

Мураўёў. Благодарю и надеюсь, господа. (Устае з-за стала.) И вот ещё что… К городскому полицмейстеру обратилась, как он сказал, некая вдова, дворянка Ядвига Мокрицкая, известная в Вильно филантропка, оказывающая своё сочувствие и посильное воспомоществование всякому попавшему в беду человеку. Посулила полицмейстеру энную сумму денег, только бы он устроил ей протекцию на встречу или хотя бы на передачу несчастному смертнику Калиновскому пару чистого белья, мыла и прочее. Заикнулась и о желании свидания с арестованной Марией Ямонт. (Лосеву.) Вам ничего не говорит имя этой филантропки?

Лосеў. Почему же не говорит? Ядвига Мокрицкая действительно добрая душа и истая христианка, и интерес её к смертнику Калиновскому был бы естественным, если бы она не доводилась родной сестрой матери Марии Ямонт — невесты Калиновского.

Мураўёў. Вот как! Я, разумеется, не знал столь пикантных деталей, но посоветовал полицмейстеру, обеспечивающему охрану Калиновского, не только устроить свидание Мокрицкой с арестантом, но и наладить переписку последнего с невестой. Вас же, Александр Михалыч, прошу создать невесте такие условия, известия о которых предельно бы угнетали или даже потрясли жениха.

Лосеў. Понял, ваше высокопревосходительство!

Мураўёў. С перепиской жениха и невесты я буду знакомить не только вас, Александр Михалыч, но и Особую следственную комиссию в лице уважаемого Павла Никонорича.

Шалгуноў. Спасибо, ваше высокопревосходительство.

Мураўёў. Что касаемо полицмейстера, он будет брать за свои услуги умеренную мзду, дабы прослыть в городе сочувствующим арестантам и привлечь к своей особе иных «филантропов». Следствию будет полезно, а полицмейстеру — заработачно… Не правда ли?

Лосеў (у захапленні). Гениально!..

Заслона.

Дзея другая

VI

Каліноўскі на турэмным ложку ці то спіць, ці то ў забыцці. Дзверы вязніцы адчыняюцца, і Паліцмайстар прапускае перад сабою Ядвігу Макрыцкую — немаладую, элегантна апранутую жанчыну з вузельчыкам у руках. Сам спыняецца каля дзвярэй, а Макрыцкая нетаропка падыходзіць да ложка, углядаецца ў твар вязня. Той расплюшчвае вочы, цяжка садзіцца, здзіўлена глядзіць на наведвальніцу.

Макрыцкая. Маё табе шанаванне, сынок…

Каліноўскі (бы ачнуўшыся). Даруйце, цётухна Ядзя, я мог уявіць у гэтай мясціне каго заўгодна, толькі не вас.

Макрыцкая. Выходзіць, ты не рады мне… А я па боскай, міласэрнай справе да цябе, як і да іншых вязняў. Дазволілі добрыя людзі грабеньчык табе перадаць, мыла, пару новай бялізны. (Аддае вузельчык.)

Каліноўскі. Шчыры дзякуй. Відаць, у хуткім часе будзе дарэчы пераапрануцца ў чыстае і белае…

Макрыцкая (разумее падтэкст, але хавае гэта). Я і люстэрка прынесла. Як жа маладому без люстэрка?

Каліноўскі. Сапраўды. У белае-белае апрануся, прычашуся, у люстэрка агледжуся дый прадстану прыгажуном перад натоўпам на Лукішках…

Макрыцкая (хрысціцца). Хай Бог сцеражэ і збавіць. I люстэрка я табе зусім не дзеля развітання з самім сабою прынесла. (Паліцмайстару.) Добры чалавек, пакінь ты мяне на хвіліну-другую, ці ж я табе не аддзячу, а справа ў нас сямейная, гаворка інтымная… Самі ж ведаеце, ад нявесты я да жаніха прыйшла…

Паліцмайстар мнецца, але выходзіць, а Макрыцкая прычыняе дзверы.

Каліноўскі. Знайшлі добрага чалавека.

Макрыцкая (напаўголаса). Усе яны дабрэюць і харашэюць, як добра зафундзіш. Ад Марыські я, сынок. Кланяецца яна табе, цалуе горача, абдымае моцна, зычыць цярпення і надзеі на лепшае.

Каліноўскі (ускаквае з ложка). Вы і ў яе былі? З ім? (Ківае на дзверы.)

Макрыцкая. Была! Гэта ж яна, ластавачка наша, і люстэрка табе прыслала. Каб ты праз сваё ды ў яе акенца зайчыкаў пускаў. То і будзе знак ёй, што ты тут побач і… жывы. Вязніцы вашы праз двор. I спевы касцельныя, як яна кажа, і музыка аргана — на дваіх падарунак ад Бога. Моліцца яна і за цябе, і за сябе, і днём, і ўночы. У хуткім часе пісьмо табе перадасць. I ты ёй напішы.

Каліноўскі. Як яна там, наогул?..

Макрыцкая. Каб не пацукі ды есці што людскае давалі, то з божай помаччу як-небудзь перабілася б, а то ж адным селядцом кормяць, а піць і глытка не даюць. (Прыцішае голас, зірнуўшы на дзверы.) Дабіваюцца на допытах гіцлі, каб усіх урадоўцаў твайго жонду, што ў бацькоўскіх пакоях засядалі, паіменна назвала.