Самоучитель татарского на каждый день

Туган Җирең Идел буе,
Һəр телнең бар туган иле.
Туган Җирең кебек назлы,
Җырдай моңлы татар теле.

Ак алъяпкыч бəйлəсəлəр,

Өзелеп тора кызлар биле.
Кызлар кебек шат чырайлы,
Ачык йӨзле татар теле.

Халкың кебек уңган да син,

Хезмəттə син кӨне-тӨне.
Ир-егетлəреңдəй дəртле,
Гайрəтле син, татар теле.

Фəннəн сине аерса да

Гасырларның афəт Җиле.
Аксакалларыңдай олпат,
Акыллы син, татар теле.

Ассалар да, киссəлəр дə,

Үлмəдең син, калдың тере,
Чукындырган чагында да
Чукынмадың, татар теле.

Яндың да син, туңдың да син,

Нишлəтмəде язмыш сине.
ДӨньяда кҮп нəрсə кҮрдең,
əй мӨкатдəс Тукай теле.

ТӨрмəлəргə дə яптылар

Җəлил белəн бергə сине.
ТӨрмəлəрдə дə килмешəк
Булмадың син, татар теле.

Зинданнарны ярып чыктың,

Ялкынланып чыктың кире,
Хəтта фашист тегермəне
Тарта алмады анда сине,
əй син, батыр татар теле!

Кабатланмас Үткəннəрең —

Гасырларның яман чире.
Кабатлар сине гасырлар,
Татар теле, дуслык теле.

Многое в этом стихотворении вам понятно. Дадим несколько комментариев.

В словах Җырдай, ир-егетлəреңдəй, аксакалларыңдай есть общий аффикс — дай (-дəй), который образует наречия и выражает значение как, словно: как песня, как твои мужчины, как твои аксакалы.

Переводы отдельных слов:

моңлы — певучий, грустный, мелодичный

Өзелеп тора — изгибается

биле — талия (ее, их)

шат чырайлы — приветливое лицо

ачык йӨзле — с открытым лицом (радушием)

дəртле — страстный

гайрəтле — мощный

фəннəн — от науки

гасырларның — веков

афəт — нашествие

олпат — величавый

ассалар да — хотя и вешали

киссəлəр дə — хотя и рубили

Үлмəдең — не умер

чукынмадың — не крестился

яндың — горел

туңдың — мерз

нишлəтмəде — чего только не делала

язмыш — судьба

мӨкатдəс — священный, родной

тӨрмə — тюрьма

килмешəк — чужой, со стороны

зиндан — неволя

ярып — разорвав

ялкынланып — пламенея

тегермəн — мельница

тарта алмады — не сумела перемолоть

кабатланмас — не повторится

Үткəннəрең — твое прошлое

кабатлар — повторит

гасырлар — века

дуслык — дружба.

В этом стихотворении вы заметили и обратный порядок слов, диктуемый рифмой и ритмом стиха. Каждая строфа завершается обращением к татарскому языку.

* * *

Кадерле дуслар! Татар теле дəреслəре тəмамланды. Сезгə зур уңышлар, шатлыклы кӨннəр, исəнлек-саулык, ак бəхетлəр телəп калам. Кем дəреслəр белəн танышып барды, аларга зур ихтирамымны белдерəм. Рəхмəт сезгə!

Укытучыгыз — азан дəүлəт университетыны‍ татар теленə өйрəтү кафедрасыны‍ мөдире профессор Флера ханым Сафиуллина.

КУШЫМТА

Кекстлар

Гомəр Бəширов

(Татарстанның халык язучысы, Тукай бҮлəге лауреаты, ДəҮлəт премиялəре лауреаты).

Менə тамаша

Укытучы дəрестə балаларга яңа тема аңлаткан.

— Барыгыз да аңладыгызмы? — дигəн.

— Юк, аңламадык! — дигəннəр укучылар.

Икенче мəртəбə аңлатып чыккан да, тагын сораган:

— Инде аңладыгызмы?

Балалар тагын хор белəн:

— Юк, аңламадык, — дип Җавап биргəннəр.

Укытучы Өченче мəртəбə аңлаткан да:

— Инде аңлагансыздыр бит? — дигəн.

— Юк, бу юлы да аңламадык əле! — дигəннəр.

Укытучы моңа бик аптырап, башын кашырга тотынган.

— Мин инде хəтта Үзем дə аңладым. ə сезгə Һаман да барып

Җитми икəн əле, — дигəн.

Фамилияне корбан итеп…

Мəгариф бҮлегенең инспекторы белəн мəктəп директоры урамнан баралар икəн. Койма буена утырткан канəфер чəчəген ботарлап маташучы бер малайга кҮзлəре тӨшкəн.