Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе

Алексіевіч: Усё ж напэўна шырэйшая, бо героі маіх кніг — гэта ўся постсавецкая прастора. «У вайны не жаночае аблічча»… Я памятаю, мне адзін навуковец казаў, а навошта ты брала гераінь расейскіх жанчын? Трэба было нашых браць, беларусак. Не, бо мая кніга шырэйшая, па-філязофску: жанчына і вайна, чалавек і вайна. Так што гэта больш шырокі ахоп.

Пытаньне: Вы казалі пра Капусьцінскага, а паўзьдзейнічала яго творчасьць на Вас?

Алексіевіч: Ну, ва ўсякім выпадку, мне быў вельмі цікавы яго погляд, і я прачытала першы раз яго кнігу «Імпэрыя» і ўбачыла, як цікава ён шукаў у гэтай вобласьці дакумэнтальнага рэпартажу, у якой я працую. Мне падабалася польская Ханна Краль, вельмі цікава працуе ў гэтым накірунку, і Капусьцінскі. І нічога падобнага няма ў Беларусі, хоць тут ёсьць кніга Адамовіча, Брыля і Калесьніка «Я з вогненнай вёскі», я лічу, гэта геніяльная кніга, але там гэта цэлы пласт культуры ў Польшчы — дакумэнтальная кніга. Таму што расейская, беларуская культуры яшчэ як бы не пусьцілі сябе ў сьвет, крыху традыцыйныя, яны працуюць самадастаткова, самі ў сабе. І я адкрывала сьвет менавіта праз такія фігуры, як Ханна Краль, Капусьцінскі.

Пытаньне: Вы сказалі, што ня будзеце галасаваць на выбарах, таму што ў гэтым няма ніякага сэнсу, Вы лічыце, што грамадзяне краіны павінны пайсьці за Вашым прыкладам?

Алексіевіч: Байкатаваць выбары ні ў якім разе нельга. Таму што калі вы байкатуеце, то Лукашэнка атрымлівае больш шанцаў... Таму што калі прагаласуе з тысячу чалавек васемсот чалавек, то ён можа паставіць сабе такую колькасьць галасоў. А калі прыйдзе толькі пяцьсот чалавек, то вырастуць яго працэнты. Гэта няправільныя паводзіны. Я лічу, што заклік да байкоту — гэта памылка апазыцыі. Гэта можна элемэнтарна падлічыць, што калі мы байкатуем выбары, мы даем шанец павысіць колькасьць працэнтаў Лукашэнкі. Гэта вельмі проста. Я ўжо недзе расчараваная ў нашай апазыцыі, і ў нашым народзе, калі так можна сказаць. Што мы ніяк не прачнемся. Я думаю, што гэта доўгі шлях.

Пытаньне: Калі Ваша кніжка апошні раз выходзіла ў Беларусі? Ці помніце Вы гэта?

Алексіевіч: Гадоў 25 таму…

Пытаньне: Апошні Ваш «Час second-hand» выйшаў?

Алексіевіч: Ой, так, але ж гэта такая паўпадпольная кніга, недзяржаўная.

Пытаньне: А дзяржаўныя выдавецтвы калі апошні раз выдавалі і якую?

Алексіевіч: Па-мойму «Цынкавыя хлопчыкі» нейкае маленькае выдавецтва выдавала… «Беларусь» выдавецтва. Але гэта таксама было маленькае выдавецтва і асабісты ўчынак рэдактара.

Пытаньне: Калі б Вам давялося ў адным паведамленьні сказаць нешта беларусам, што б гэта было?

Алексіевіч: Давайце пастараемся жыць у вартай краіне. Кожны павінен штосьці для гэтага зрабіць. Ня трэба чакаць, што гэта зробіць сусед, сын твой, усе павінны нешта рабіць. Інакш па адным вельмі лёгка нас шантажаваць, напалохаць, з намі расправіцца. Давайце будзем ісьці разам, але разам з тым я супраць рэвалюцыі. Мне не падабаецца кроў. Я не хачу, каб хаця б адно жыцьцё маладога хлопца было страчанае. Я лічу, мы мусім знайсьці свой беларускі «гандзізм». Калі мы будзем разам, мы яго знойдзем, вядома.

Пытаньне: Цяпер шмат войнаў, ці няма ў Вас расчараваньня, што кнігі нібыта нічому ня вучаць? Ці магчымае цяпер збліжэньне Ўсходу і Захаду, ня новая халодная вайна, а агульны «мир», не расейскі, не заходні?

Алексіевіч: У сьвеце ёсьць ня толькі кнігі, Талстой, яшчэ нехта, а ёсьць і Біблія, і Францішак Асызскі, і Антоні Суражскі, на камяні стаяў колькі дзён, рэлігійныя гэтыя пакутнікі… А чалавек не зьмяняецца. Але ўсё ж хочацца верыць, што нешта зьмяняецца, хоць падзеі ў Данецку і вайна ў Адэсе мяне напужалі. Як хутка зьлятае культура, і як хутка вылазіць зьвер з чалавека. Так што я думаю, калі мы кінем рабіць сваю справу, можа быць яшчэ горш. Як там у апостала Паўла, гора мне, калі я перастану прапаведаваць. Што тычыцца антызаходніцтва, як гэта цяпер у Расеі, то я лічу, што гэта сыдзе. Сыдзе разам зь цяперашнімі лідэрамі. Няма гэтай нянавісьці ў народзе. Ні ў расейскім, ні ў беларускім няма нянавісьці да Захаду, да Эўропы. Гэта ўсё пена, якая створаная палітыкамі. Ну і заўсёды знойдуцца маладыя, якім захочацца згуляць у сваю нейкую гульню. Так што гэта не глыбока, але адзінае, што ў прамежкавым часе мы будзем жыць яшчэ доўга. Мы занадта былі наіўныя ў 90-я гады, калі думалі, што раз — і тут жа мы станем свабоднымі. Не, гэта немагчыма, як выявілася. Усім здавалася, людзі прачытаюць Салжаніцына — і тут жа зробяцца чыстымі, а людзі кожны дзень некага забівалі ў пад’ездах. Я думаю, самая цяжкая спадчына, якая засталася ад сацыялізму — гэта траўмаваны чалавек, таму што лягер разбэшчвае і кáта, і ахвяру.

Нобэль для Беларусі

8 кастрычніка 2015

Аляксандар Фядута, Кіеў

Аспрэчваць рашэньне Нобэлеўскага камітэту — справа бессэнсоўная і нікчэмная. Ня нашы грошы, ня нам і вырашаць, каму іх аддаваць. І хто іх варты — ня нам вырашаць: не прапісваў такой працэдуры нябожчык Альфрэд Нобэль.