Тарэадоры з Васюкоўкі

Я падбег да школы тады, калі баба Маруся ўжо хадзіла па падворку і калаціла званком і, нібыта не давяраючы яму, крычала:

— Званок! Званок!

Я кінуўся да яе:

— Ой, бабуся! Ой, не званіце яшчэ хвіліначку! Не званіце! Явы няма! Адну хвіліначку толькі!

Баба Маруся сумна паківала галавой і неяк вінавата сказала:

— Не магу, родненькі! Пазваніла ўжо. Позна. Каб раней, сыночак. Дзе ж гэта ён гойсае? Вось бяда! Ну, бяжы ў клас, а то і ты не паспееш.

Давялося ісці.

Заходзіць Галіна Сідараўна і абводзіць вачамі клас. Насуплівае бровы, пытае:

— А дзе Рэнь?

Я падхопліваюся з месца:

— Няма нешта... Не ведаю... Усю вёску аблётаў...

Галіна Сідараўна толькі мацней насуплівае бровы.

Урок пачынаецца. Я пішу механічна, нават не думаючы, што пішу. І мне зусім не страшна, я зусім не думаю пра кантрольную. Я думаю пра Яву. Дзе ён? Што з ім? Гэта проста не ўмяшчаецца ў галаве! Нешта здарылася... Можа, штосьці непапраўнае?.. Але — што? Што? Учора ж мы бачыліся, і ўсё было ў парадку. Разышліся позна ўвечары, калі трэба было спаць. Дамовіліся, што я раніцай зайду. «Можа, ён ужо нежывы?» — халадзею я.

— Цяпер уважліва праверце і здавайце, — ласкава-ласкава, як ніколі, кажа Галіна Сідараўна і ўсміхаецца нам, падбадзёрваючы.

Сапуць вучні, уткнуўшыся насамі ў кантрольную, — правяраюць. Аж пот на лбе выступіў ад напружання.

У мяне ў вачах літары скачуць рассыпаюцца ва ўсе бакі — не чытаецца. Не магу.

Вунь падхапіўся Карафолька, панёс. Першы. Выскачка!

Вунь ужо і Маціеўскі, і Грабянючка панеслі. А я яшчэ і да палавіны не дапоўз.

І раптам — дзверы расчыніліся і ў клас уляцеў Ява.

Я ажно падскочыў: жывы!

Жывы-то жывы, але — ну і ну! — які ў яго выгляд! Задыханы, брудны, мокры, у твані з галавы да ног.

Услед за ім у клас укаціўся такі ж запэцканы Сабакевіч.

Галіна Сідараўна адступіла назад і ледзь не ўпала.

— Што гэта значыць?

Ява маўчаў, апусціўшы галаву. І Сабакевіч не гаўкнуў, як у мінулы раз, не загырчаў нават, а падцяў хвост і схаваўся за Яву.

— У цябе нешта здарылася?! Што адбылося? Дома?

Ява маўчаў.

— Дзе ты быў?

Ява нарэшце растуліў вусны:

— У плаўнях.

— Што?!. У плаўнях? Што ты там рабіў?

Ява апусціў галаву яшчэ ніжэй і ціха сказаў:

— Лавіў рыбу.

Мне здалося, што ўнутры ў Галіны Сідараўны адбыўся выбух. І па ўсім класе разляцеліся асколкі.

— Што?!. Што?!. Ты пайшоў лавіць рыбу?! Ну... ну, ведаеш, гэта ўжо занадта! За-над-та! Гэта проста... проста абурае! Дык вось — пісаць кантрольную будзеш восенню! Як двоечнік! Май на ўвазе, што ты атрымаў двойку! Будзеш цяпер цэлае лета рыхтавацца.

Яшчэ нейкае імгненне Ява стаяў, не верачы ў тое, што адбылося. Потым крутнуўся на месцы і як ашпараны выбег з класа. Верны Сабакевіч — за ім.

— Хто здаў работу, можа ісці, — ледзяным голасам сказала Галіна Сідараўна. Але нават калі б яна не сказала гэта — я не застаўся б у класе.

Не думаючы нават дачытваць дыктант, я кінуў яго на стол і выскачыў за дзверы.

Аднак Яву я ўжо не ўбачыў. Я памкнуўся ў адзін бок, у другі — Ява знік.

І зноў я бегаў па вёсцы, выцягнуўшы шыю, і зазіраў ва ўсе куткі. Але дарэмна. Явы не было.

І вы не думайце — я шукаў яго не для таго, каб спачуваць (хіба супакоіш чалавека ў такі час!). Я толькі хацеў, каб ён бачыў, каб ён ведаў, што я падзяляю яго гора і здольны дзеля яго на ўсё. Я ні слова не сказаў бы яму, толькі падняў бы вочы, і ён бы ўсё зразумеў.

І яшчэ — я ламаў галаву: што ж здарылася? Чаго ён апынуўся ў плаўнях? Гэта лухта, што ён лавіў рыбу — ніколі ў жыцці! Ён ніколі не пайшоў бы туды без мяне. Не паверу, хоць зарэжце! Мабыць, гэта звязана са шпіёнскімі справамі. Але калі ён паспеў? Пайшоў вечарам? Без мяне? Нічога не разумею.

Доўга я блукаў па вёсцы. І да рэчкі хадзіў, і на выган, і на могілкі нават зазірнуў (мы там калісьці вераб'ёў лавілі).

Потым падумаў: «Можа, ён ужо дома — абед хутка». Падышоў, выглядаю з-за плота асцярожненька (не хочацца дзеду на вочы трапіць, каб не распытваў). Не відно нешта Явы.

Па суседству, за высокім парканам — сядзіба Кныша. Ды і сам ён вунь — сядзіць на даху новай, не дабудаванай яшчэ хаты, кладзе чарапіцу.

Выйшаў на вуліцу дзед Варава — з вядром, да калодзежа.

Пабачыў Кныш дзеда Вараву, гучна павітаўся з вышыні:

— Добры дзень, дзеду!

— Здароў! — буркнуў нявесела дзед.

Тады Кныш неспадзявана, з наўмысным спачуваннем:

— Я чуў, што ў вас непрыемнасць вялікая. Хлопчык ваш дыктант у школе праваліў. Адзін на ўсю вёску... Вось, яй-бо!

Сярдзіта маўчыць дзед Варава. Моўчкі выцягвае з калодзежа вядро.

Кныш нязручна павярнуўся, седзячы на чарапіцы, і ледзь не паехаў па даху ўніз.

Я з нянавісцю гляджу на яго і, сашчапіўшы зубы, паўтараю ў думках: «Упадзі! Упадзі! Упадзі!»

Дзед Варава моўчкі выслухаў Кныша, выцягнуў вядро і, не прамовіўшы ні слова, патэпаў у хату.

Кныш пачаў усаджвацца лацвей і раптам паслізнуўся, сарваўся, прагрукацеў па даху і — гоп! — на зямлю. Нібы падзейнічала маё закляцце.

Я радасна загігікаў. Кныш, крэкчучы, падняўся. У гэты час з хаты (старой, што каля новай) выйшла Кнышыха.

— О, ты ўжо злез? — спакойна запытала.

— Злез, злез! Каб ты ўсё жыццё так злазіла! — сярдзіта прахрыпеў Кныш, паціраючы пабітае месца.