У капцюрох ГПУ

- Што?! Дурны! Я пытаюся, колькi маеш гадоў для адседкi? На сколькi цябе засудзiлi?

- На дзесяць.

- Шпiён.

-He.

- Фальшываманэтчык?

- He.

- Спэкулянт?

- Таксама не.

- Ну хiба-ж ня злодзей?

- Участие в организации или содействие организации, действующей в направлении помощи международной буржуазии.

- Ага! Международнай.. ага... содействие буржуазии... Гм... Нядобрая штука. Быў у якой контррэвалюцыйнай арганiзацыi?

- Я прыехаў з-за гранiцы.

- З-за гранiцы? - зьдзiвiўся мой начальнiк. - Вось як. Дык чаго-ж ты сюды прыехаў?

- Думаў, што тут добра.

Камандант глянуў на мяне, як на здурэлага. Пасьля, думаючы, што я, мусiць, не хачу сказаць аб сабе праўды, пакiнуў пытацца й пачаў расказваць аб сабе.

- А я, браток, таксама маю дзесяць гадоў... Перажыў плямiсты тыфус, але нiчога, вылiзаўся... Дужы быў... Ужо адседзеў сем гадоў... Прыслалi мяне з Саловак... Магчыма, што кары скасуюць... Вышлюць, мусiць, кудысьцi ў Сiбiр, у нейкую тундру... Але гэта горшае за концлягер... Вось паскудная рэч - гэта цынга! Бачыш? Усе зубы высыпалiся! Нiводнага! Рот як... На нагах раны яшчэ дагэтуль не загаiлiся... Але глупства! Галоўнае, што яшчэ не падох... Вось яно як!

Цяпер я толькi ўцямiў, чаму камандант гэтак дзiўна перажоўваець ежу. Сала рэзаў на маленькiя кусочкi, жваў яго бяззубымi дзёснамi й пасьля глытаў, як птушка.

Гэта быў мой першы ў лягеры "блат" (пратэкцыя).

У бараку

Уначы збудзiлi нас:

- На работу!

Што за чорт! На якую работу? Дык-жа цёмна! Ноч. Ускокваем шпарка, бо хто не сьпяшаецца - нагой у бок! Выганяюць нас з бараку на сьнег.

Ясная, марозная палярная ноч. На небе пралятаюць нейкiя сьветлыя хмаркi. Адна чэзьне, зьяўляецца iншая.

Пасьля мiгцяць на небе нейкiя асьветляныя палосы. Там, у прасторы, здаецца, адбываецца нейкi творчы працэс, паўстаюць новыя сьветы...

Гэта мiгацiць паўночнае зiхаценьне.

Iдзём рэйкамi. 3 бакоў горы сьнегу. Далёка вiдаць таварныя пляцформы, нагружаныя дошкамi. Нам дадзена заданьне: перасунуць гэтыя пляцформы пару кiлёмэтраў у бок станцыi.

Учапiўшыся, як мурашкi, за колы й буфэры, за дошкi, што тырчаць, пхаем наперад цяжкiя пляцформы. Нехта звалiўся iзь сьнежнае наспы пад кола. Крык разьдзiрае паветра, пасьля лаянка, пасьля зноў цiшыня, i чуваць толькi цяжкi подых колькi дзесяткоў людзей, якiя напружваюць свае мускулы.

Той, што звалiўся iзь сьнежнае наспы пад колы пляцформы, шчасьлiва вылазiць з-пад ног сваiх таварышоў. Страсае зь сябе сьнег.

- Ну, ты! Не аставайся! Даганяй!

На другi дзень прыйшлi ў барак дактары (вязьнi), каб зрабiць мэдыцынскi агляд i падзялiць вязьняў на катэгорыi паводле нашых фiзычных здольнасьцяў да працы. Стаiмо голыя ў чарзе. Агляд адбываўся надта хутка, аднак гэтая працэдура заняла паўдня. Шмат было народу.

А ўначы - не зважаючы на катэгорыi - зноў пагналi ўсiх на чыгунку перасоўваць таварныя вагоны.

"Баня"

He забылiся на чысьцiню й гiгiену. Аднойчы пагналi нас у лазьню. Там далi нам па дзьве ражкi цёплае вады, адну морскай, другую - рачной, i па малюсенькiм кавалачку мыла. Гэтага мусiла быць даволi.

Жудасны абразок гэтая лазьня.

Варушацца нейкiя сьценi. Топчамся адзiн пры адным, ня ведаючы, дзе прытулiцца, дзе паставiць сваю ражку. Аб тым, каб прысесьцi на лаўцы, няма й гутаркi. Нехта пасьлiзнуўся на сьлiзкiм памосьце. Вылiў сваю й чужую ваду.

Крык, лаянка, сакавiтая расейская лаянка!

А ўсё гэта пад каманду: "Шпарчэй! весялей! хутчэй!".

Бо трэба было звольнiць месца для наступная партыi, што чакала ўжо на панадворку.

Тыя, хто ня ведаў аб абмежаванай колькасьцi вады, ня былi ашчаднымi зь ёю. Пакiнулi "баню" вымазаныя мылам, якога ня было чым спаласкаць.

Госьцi

Аднойчы я даведаўся, што мяне нехта шукае.

- Дзе тут Аляхновiч? Хто тут Аляхновiч?..

- Вось ён там, iдзеце сюды... - iнфармаваў камандант.

- Гэта я. У чым рэч?

- А! Здароў! Гэта вы? А, якая-ж вялiзная ў вас барада!.. He пазнаяцё? Беларусы зь Менску. Калiсьцi з вамi сустракалiся... Пры немцах у Менску... Даведалiся, што вы тут... Курыць маеце? Не, не! Мы хацелi вам даць, думалi, што, можа, ня маеце махоркi... Ну, ня трацьце надзеi!.. Усё неяк наладзiцца. Пастараемся ўладзiць вас у канцылярыi... Мы ўжо тут даўно, мы маем "блат"... Яшчэ прыдзецца вам тут пасядзець са два тыднi, а пасьля...

- О Божа мой! Яшчэ два тыднi?!

Ну, не маркоцьцеся, можа, удасца хутчэй... Будзем старацца...

- О, як я вам удзячны, што вы прыйшлi сюды, знайшлi мяне... Дзякую вам, другi мае!..

- Што? Кажуць на дзесяць гадоў?..

- Але. На дзесяць.

- За што-ж вас гэтак?

- Ну, ведаеце, жыў я ў Заходняй Беларусi, у Вiльнi... А тут "сацыялiстычнае будаўнiцтва" i гэтак далей. Разумееце? Дык i зманiўся...

- Эх, Аляхновiч! Лучылi вы ў бяду, i са свае вiны! Ну, нам няма дзiва. Мы людзi савецкiя... Але вы! Самi прыехалi з-за гранiцы!.. Ужо гэтага не направiш... Як вас тут будуць пытацца, якая ў вас прафэсiя, кажэце: "канцелярский служащий"... Акурат цяпер патрэбны людзi ў канцэлярыю... Ну, бывайце здаровы! Даужэй нельга... Трэба ўжо йсьцi... Ня сумуйце!

- Дзякую вам, даражэнькiя, за ваш спогад i дапамогу... Пастарайцеся...

* * *

У гэты самы дзень быў яшчэ адзiн вiзыт.