Вайна сусветаў (на белорусском языке)

Марсiяне мелi слыхавы орган - круглую перапонку на заднiм баку галавы-цела, i iх вочы па сiле зроку не ўступалi нашым, толькi сiнi i фiялетавы колер, на думку Фiлiпса, павiнен быў здавацца iм чорным. Мяркуюць, што яны перамаўлялiся адзiн з адным з дапамогай гукаў i рухаў шчупальцаў; так сцвярджае, напрыклад, цiкавая, але спехам напiсаная брашура, аўтар якой, вiдаць, не бачыў марсiянаў; на гэту брашуру я ўжо спасылаўся, яна да гэтага часу служыць галоўнай крынiцаю звестак пра марсiянаў. Але нiхто з тых, хто застаўся жывы, не бачыў так блiзка марсiянаў, як я. Гэта, праўда, адбылося не па маёй волi, але ўсё ж гэта несумненны факт. Я назiраў за iмi дзень за днём уважлiва i сцвярджаю, што бачыў на свае вочы, як чатыры, пяць i адзiн раз нават шэсць марсiянаў, з цяжкасцю перамяшчаючыся, выконвалi самыя тонкiя, складаныя работы разам, не абменьваючыся нi гукам, нi жэстам. Звычайна перад ядой чулася вухканне, пазбаўленае ўсякiх мадуляцый; па-мойму, яно не служыла сiгналам, а адбывалася проста з прычыны выдыхання паветра перад упырскваннем крывi. Я ведаю асновы псiхалогii i цвёрда перакананы, што марсiяне абменьвалiся думкамi без дапамогi фiзiчных органаў. Сцвярджаю гэта, нягледзячы на маю прадузятасць супраць тэлепатыi. Перад нашэсцем марсiянаў, калi толькi чытач помнiць мае артыкулы, я выказваўся даволi рэзка супраць тэлепатычных тэорый.

Марсiяне не насiлi адзення. Iх паняццi аб убраннях i прыстойнасцях, натуральна, разыходзiлiся з нашымi; яны былi не толькi менш адчувальнымi да перамены тэмпературы, але i змена цiску, вiдаць, не адбiлася шкодна на iх здароўi. Хоць яны не насiлi адзення, iх вялiзная перавага над людзьмi заключалася ў iншых штучных прыладах, якiмi яны карысталiся. Мы з нашымi веласiпедамi i iншымi сродкамi перамяшчэння, з нашымi лятальнымi апаратамi Лiлiенталя, з нашымi пушкамi i з усiм iншым знаходзiмся толькi ў пачатку той эвалюцыi, якую ўжо перажылi марсiяне. Яны сталi як бы чыстым розумам, якi карыстаецца рознымi машынамi ў залежнасцi ад патрэбы, гэтак жа як чалавек мяняе адзенне, бярэ для хуткасцi перамяшчэння веласiпед i парасон ад дажджу. У машынах марсiянаў нас здзiўляе абсалютная адсутнасць важнейшага элемента амаль усiх чалавечых вынаходнiцтваў у галiне механiкi - кола; нiводная машына з усiх дастаўленых iмi на Зямлю не мела нiчога падобнага на колы. Можна было б чакаць, што ў iх прымяняюцца колы, па крайняй меры для перамяшчэння. Але ў сувязi з гэтым цiкава адзначыць, што прырода нават i на Зямлi не ведае калёсаў i выбiрае iншыя сродкi для дасягнення сваiх мэтаў. Марсiяне таксама не ведаюць (што, дарэчы, малаверагодна) цi пазбягаюць калёсаў i вельмi рэдка карыстаюцца ў сваiх апаратах нерухомымi або адносна нерухомымi восямi з кругавым рухам, засяроджаным у адной плоскасцi. Амаль усе злучэннi ў iх машынах уяўляюць складаную сiстэму коўзкiх дэталяў, якiя рухаюцца на невялiкiх, па-мастацку выгнутых падшыпнiках. Закрануўшы гэту тэму, я павiнен успомнiць i пра тое, што доўгiя рычажныя злучэннi ў машынах марсiянаў прыводзяцца ў рух нечым накшталт мускулатуры - з дыскам у эластычнай абалонцы; гэтыя дыскi палярызуюцца пры праходжаннi электрычнага току i шчыльна прылягаюць адзiн да аднаго. Дзякуючы такому прыстасаванню атрымлiваецца дзiўнае падабенства з рухамi жывой iстоты, якое здзiўляла i ашаламляла назiральнiкаў. Нешта накшталт мускулатуры было i ў той мнагарукай машыне, якая напамiнала краба - "распакоўвала" цылiндр, калi я ўпершыню зазiрнуў у шчылiну. Яна здавалася намнога больш жывой, чым марсiяне, што ляжалi каля яе, асветленыя касымi промнямi ўзыходзячага сонца; яны цяжка дыхалi, варушылi шчупальцамi i ледзь перамяшчалiся пасля стамляльнага пералёту ў мiжпланетнай прасторы.

Я доўга назiраў за iх непаваротлiвымi рухамi пры святле сонца i прыкмячаў асаблiвасцi iх будовы, пакуль святар не напомнiў мне аб сваёй прысутнасцi, нечакана схапiўшы мяне за руку. Я павярнуўся i ўбачыў яго нахмураны твар i сярдзiта сцiснутыя губы. Ён таксама хацеў паглядзець у шчылiну: месца было толькi для аднаго. Такiм чынам, я павiнен быў нейкi час адмовiцца ад назiранняў за марсiянамi i даць гэту прывiлею яму.

Калi я зноў паглядзеў у шчылiну, мнагарукая машына ўжо паспела сабраць часткi вынутага з цылiндра апарата; новая машына мела гэткую ж форму, як i першая. Унiзе налева працаваў якiсьцi невялiкi механiзм; выпускаючы клубы зялёнага дыму, ён капаў зямлю i рухаўся вакол ямы, паглыбляючы i выраўноўваючы яе. Гэта машына i выдавала той перыядычны гул, ад якога аж уздрыгвала наша напалову разбуранае сховiшча. Машына дымiла i свiстала ў час работы. Наколькi я мог меркаваць, нiхто ёю не кiраваў.

III

ДНI ЗНЯВОЛЕННЯ