За морам Хвалынскім

У гарах ляжала зіма, калі Алекса выбіраўся з гасціннага аула. Трашчаў снег пад буркамі, блакітныя цені скакалі па асляпляльна белай дарозе, зеленаватыя шапкі гор нерухома і велічна высіліся навокал. Бібо стрымаў слова — падарыў сябру гнедага, у белых яблыках і з белай зорачкай на лбе скакуна.

Цяжкія перамётныя сумы віселі па яго баках. Ляжаў там доўгі і пляскаты хлеб, які пякуць у тутэйшых ачагах, цвёрдыя, як камень, сыры, мясціліся скураныя чобаты і падсцілка з воўны.

— А можа, застанешся тут? Красунь і ў нас хапае, Пілігрым Кахання! — апошні раз прагаварыў Бібо. І, як заўсёды на гэтае прозвішча і словы, адмоўна пахітаў галавою Алекса.

Ён павёз з сабою пласцінку з халцэдона, на якой быў выразаны грыф — як знак роду Бібо, каб тут, у гарах, абаранілі яго законы гасціннасці.

Бібо даў яму праважатага — хлопца-падлетка, які павінен быў правесці нязвыклага да гор палачаніна міма схаваных у снезе безданяў, лядовых трэшчын, уберагчы яго ад камення, што магло ў любую хвілю скаціцца на дарогу. Не, хутчэй гэта была сцяжына, пратаптаная ў снезе коньмі і людзьмі, і колькі дзён трэба было ехаць па ёй, пакуль яна выведзе ўніз, да цёплай і ўзімку даліны дзе вечна-зялёныя дрэвы палошчуць у сінім тумане лістоту? Аб гэтай ласкавай, магутна пладаноснай зямлі Бібо расказваў з захапленнем юнака, калі той гаворыць аб каханай. Сам ён там, унізе, не бываў — адтуль прыходзілі адважныя купцы за золатам, якое тут, у гарах, лавілі на калматыя скуры баранаў, апускаючы іх у імкліва-празрыстыя рэчкі, багатыя залатымі россыпамі. У патайным вузельчыку ў хурджыне ляжала амаль жменя тусклых жоўтых драбінак — яшчэ адзін дарунак шчодрага алана Бібо.

Тут, у гарах, навіны перадаваліся з незвычайнай, неспасцігальнай хуткасцю. «Пілігрыма Кахання», як празваў яго Бібо, сустракалі гасцінна, як блізкага чалавека, а ў адной з харчэўняў малады паэт, падыгрываючы сабе на барабане, спяваў песню пра каханне, якое паклікала на край свету і за якім ідзе, як на смерць, русы юнак з блакітнымі вачамі.

Хлопец-праважаты пераклаў яго словы, і Алекса са здзіўленнем падумаў, што чалавечае ўяўленне шырэй, чым простае, звычайнае жыццё. Можа, Бяроза падалася б тут, між смуглявых цёмнавалосых жанчын з гарачымі чорнымі вачыма, занадта халоднай, бледнатварай, але фантазія спевака і паэта зрабіла яе асляпляльнай прыгажуняй, чые вочы прымушаюць згасаць на небе зоркі… Няпраўда гэта, зоркі халодныя і ледзяныя, як і горы вакол, і няма ім справы ні да чалавечага жыцця, ні да клопатаў людскіх! І ён, Алекса, ніякі не слаўны віцязь і не герой. Але… Ён пойдзе, а песня застанецца. Застанецца тут, у гэтых гарах, сярод людзей — як часціна ягонага жыцця, яго душы…

У той вечар ён як другімі вачыма зірнуў навокал. І белая, з мноствам барвовых, ружовых, сініх адценняў цясніна стала бліжэйшай, а гукі, што чуліся то справа, то злева — таксама раней чужыя, варожыя — набылі таямнічы сэнс. Гэта гаварылі горы. Аб чым гаварылі між сабой магутныя, вострыя, як шаблі, вяршыні? Што яны ведаюць пра людзей, пра вечнасць? Ён ніколі не дазнаецца. Але затое знаюць — яны. Знаюць і пра яго, пра ягоны лёс, яго дарогу…

Аднойчы, пасля таго як яны прайшлі перавал, праважаты развітаўся з Алексам. Далёка ўнізе ляжала даліна. Здавалася, горы нарэшце разамкнулі сваю каменную пашчу, набраўшыся золкага, непрыветна агромністага камення.

Даліна ўнізе ляжала сінявата-шэрая, абрысы яе размываліся ўдалечыні. Вільготным, духмяным цяплом дыхала адтуль.

— Вось яна, — коратка сказаў праважаты і, не азіраючыся, паскакаў назад, у белы туман, што сцяліўся над сцяжынай.

Зіма была і ў даліне — там-сям на палях пад раніцу выпадаў снег і замярзалі лужыны, але бліжэй да палудня ўсё раставала, і звонкія ручаіны размывалі дарогу так, што даводзілася збіраць ламачча і рабіць гаць, каб перабрацца разам з канём.

Алекса заплаціў паложаную парубежную мыту і ехаў спакойна — дарога тут была ажыўленай, мноства народу соўгалася туды-назад. Часта праязджала дарожная варта, правярала — ці мае падарожны скураную адзнаку аб уплаце мыты, ці не здарылася якога ліха.

Цёплы дождж абмываў зеляніну — яе сапраўды было тут многа, агароджы ажно ламаліся ад кустоў з гладкімі бліскучымі лістамі, ад маладых цёмна-зялёных дрэваў, дзе яшчэ віселі — на самай вершаліне — забытыя аранжавыя плады. Усё вакол нібыта толькі чакала трохі цяпла, каб рынуцца насустрач сонцу, расці, налівацца салодкім сокам… Тут Алекса ўпершыню пакаштаваў лімон — сок яго з вадою напалам сцішае ліхаманку, загойвае раны, паеў нейкія салодкія ягады ў костачках з вострым пахам мяты — ніяк не мог ён запомніць, як іх называлі вакол. Дзівіўся, што ягады перажылі зіму, а пасля ўспомніў брусніцы, што ў бочцы з вадой стаяць аж да бярозазолу — сакавіка, — і ўсміхнуўся: дзівосы ёсць усюды, толькі вось на звыклае не звяртаюць асаблівай увагі!