Заговоренный меч (на каз.яз.)

Ашылан есіктен аптаай бкіл Дшті ыпшаа йгілі, Брындыты жолбарыс алар сары ала тбетімен атар, шынжырлаулы отыран, бет-аузында адам кейпі жо кісіні крді. Ора екенін танып, аптаай ызалана алды. Беліндегі анжарына олыны алай баранын білмей алды.

— Сабырлы, сабырлы! — деді асындаы асым, шыдамды крсетіп.

лсіреп алан Ораты ата отырызып жатып, аптаай:

— Егер мына жрт кліді ккке шырмасын десе, азір кш! — деді Брындыа, сйтті де зі брылып жре берді.

Бір ай тпей осы Талас, Шу маындаы аза руларыны басшылары жиналып, Брындыты орнына боз биені стіне шомылдырып, а кигізге ктеріп, асымды хан сайлады.

Келесі кктемде асым хан жайлауа лытау маына кшпек боп транда, Сайрам хакімі аттыбекті бір топ арбабы[55] мен ресми укілі келді. Блар аттыбекті Сайрамды басарсын деген слемін келді. асым хан кп олменен Сайрама беттеді. аттыбек аланы кілтін беріп, зі асым ханны арамаында ызметте алды. Бір аптадан кейін аттыбекті аылымен блар Сйіншік слтан басарып отыран Ташкентті шабу дайындыына кірісті.

Осы кезенен аза халыны ежелгі онысыны бірі — Тркістан лкесін зіні арамаына айтарып алуы шін жаа крес дуірі басталды. Бл дуір заа созылды. Біра жеісті болып аяталды. Оан себеп асымны сол дуірдегі ел билеу саясаты ана емес, халыты асан ерлігі, з жерін, з елдігін орауа деген сйіспеншілігі, ажырлылыы, табандылыы еді.

асым хан Мхамед-Шайбани Ордасынан Тркістан лкесін айтарып алу шін, Дшті ыпшапен шекаралас бтен хандармен тату-ттті саясат стауды ойлады. зге жртпенен араз бола трып, Мхамед-Шайбанимен кресуді иына тсетініне шек келтірмеді. сіресе асым хан Дшті ыпшаты жерімен шекаралас Моолстанмен, кесі Жнібекті сиетін орындап, немі бірге тізе осып отыруды есінен шыармады. бусейіт мырзаны баласы Омар-Шайх кгаршын шырам деп мнарадан лап лгеннен кейін, Жныс ханны ызы баяы Нигер-Слтан-Бегім Андижанда жесір алан. Жнібек осы Нигер-Слтан-Бегімді зіні ортаншы баласы дікке алып берген. кесі Омар-Шайх айтыс боланнан кейін Андижан дийары[56] Омар-Шайхты лкен баласы Бабур мырзаа алан. Бл кезде Самарант, Бар улиеттерін бусейітті лкен баласы Слтан-Ахмет мырза басаратын. дік слтан осы Слтан-Ахмет мырзаны сенімді адамыны бірі болып Самарантта мзалимды ызмет ететін. Слтан-Ахмет мырза лгеннен кейін, артынан оны кіші баласы жас Байсар мырза билік ран. Одан Самарант, Бар, Андижан улиеттерін тартып аламын деп Слтан-Махмт хан соыс ашты. Біра жеіліп алып, амалсыз Дшті ыпша жеріне ашты. Онымен Дшті ыпша жеріне Слтан-Махмт ханмен тілектес болан дік слтан да бірге кеткен. Біра аза жеріне жеткен кезінде айтыс болды. Соынан уып келген Нигер-Слтан-Бегім айтадан Мхамед-Шайбаниді жеріндегі гей балаларыны олына барысы келмеді. Кілі ескі дос асым хана ауды. рине бл кндерде Нигер-Слтан-ханым бдан он бес жыл ткен со, асым хан ліп, ашарды ханы — аасы Слтан-Сейітті олына барып, зі бір кезде итті етінен жек крген бдірашид слтанны гареміне жалыз ызын беретінін білген жо. Ал азір араат кз, ойма ауыз слу Нигер-Слтан ханым мір бойы арман еткен, е бірінші бетін ашан асым хана осыланына те-мте уанышты еді. Аасы лсе жесірі ініге мра — кне аза дстрі, асым хан алтыншы атыны етіп Нигер-Слтан ханымды алды. Сайрамны апасын ашанда, зіні арында осы Нигер-Слтан ханым да болды. Жастаы арманы орындаланына асым брынысынан да атты рухтанып, енді ханды іске аласыз кірісті…

Ханды іс — ол кезде скер ісі, кім де кімні скері кшті болса, сол — хан жне кшті хан. асымны жас кезінен стаан жалыз сара жолы бар. Ол жол — бейбітшілік жолы — з жеріді ешкімге берме, згені жерін тартып алма. згені жерін тартып алмау оайа тскенмен, кштілер жеген опасыз срия заманда, з жеріді бермеу оай іс емес еді. Бны жасы тсінген асым Сайрама келісіменен тек з ыпалын Сарысу, Шу, Талас бойындаы аза еліне ана жргізуді ойламай, бкіл Дшті ыпша жеріне лаш рды. кесі Жнібектей бл да азаты бар руына «бірігіп ел болайы» деп кісі жіберді. зі зірге бір лкені ана ханы бола трып, енді бкіл азаты билейтін лы ханды руды ойлады. Кімді хан етеді? Оны халы зі шешсін деп, з атын атаудан бас тартты. «Хан аылы ыры кісілік, халы аылы ыры мы кісілік: кппен кеесіп пішкен тон келте болмайды» деп бл мселені халыты шешіміне алдырды. кесі Жнібекті диван[57] заы етіп кеткен «Таана кеесі» мен «Трымтай кеесін» айтадан кшіне енгізді. Хан болдым деп бірден шабуыла кіріспей, алдымен зін баса біреу шауып алмас шін, Соза, лытау, Сайрам, Сарайшы бекіністерін жндеп, мыты скер руды арман етті.