Заговоренный меч (на каз.яз.)

Мке ліп, Шыысты лы Ордасын ытайа кшіргеннен кейін, бл Орданы кйреуімен бірге аша саясаты да блінген. Алтын Орда хандары алтын ашаны з аттарынан я бастаан. Біра Аса Темір Сарайды шауып, ыпша даласында бліншілік бастааннан кейін бл жадай млдем тоталан. Негізгі шаруашылыы мал бау болан азаты кп руы енді ала салудан біржолата бас тартып, зіні ке байта даласында ру-ру боп кшкен. Бларды бар байлыы малы мен жері ана. Ал осы уаыттаы Дшті ыпшаты ханы білайыр бтен саясатты стады. Ол Сейхн мен Жейхн дариялар бойындаы Шыыс шауып кеткен шаарларды айта трызып, бл аралара о- ныстануа бейім елдерді орналастыра бастады. білайырды бл саясаты осы кездегі азаты мал баатын руларыны бастылары Арын, ыпша, йсін, Найман, Алшын, Керей, алы, оырата ыайлы тимеген. Бларды араларындаы Маыт, Бркіт, Барлас руларыны кп елі білайыра ыз беріп, ыз алып хан жаына ауып кеткен. Осыны арасында білайырды зінде де аза руларына деген ыри-абаты пайда болан. Ал, азаты Найман, оырат, Дулат, Жалайыр секілді руларыны кей ауылдары здеріне жасы арайтын Моолстан жеріне кшіп те лгірген. Бны да істеп жрген сол баяы Жнібек пен Керей деп ойлайды хан. Ал азаты кп рулары оларды А Орданы ран Орыс ханны рпатары деп, з слтандары санайды. Мндай жадайда Жнібек пен Керейге тура бас салуа бола ма? рине, болмайды.

білайырды ойы баанадан бері осы зіне ш ос слтанны тадырын алай шешсем деген дрбеледе еді. Жне заа созбай осы ерте, кні бгіннен алмай шешу ажет. йтпесе кннен-кнге маына ел йірілуден алып барады. асына берген бір кн, кшіні артыла тсуіне дейі арнаан бір жылмен те. «рине осыншама жрт жиналан, мына лы тойда Жнібек пен Керей кп би, батырлармен тіл тапты. аза батырлары аптаай, Брібай, Оай, Бекет, араожа боса топтанып жрген жо. Мен асыпаанмен олар асыады. Сондытан кні брын имылдау керек. Ерте ас бітеді… Ас бітісімен а…» Осындай ойда іштей, блан-талан болып отыран білайыр ыпша ерлігін, тарихын тыдаудан крі, тезірек осы кездегі зіні бас узірі Баты-ожа йырмен аылдасысы келді.

Хан таынан ктеріліп, нкерлерін ертіп, з Ордасыны о жаынан ошау- лау тігілген тртінші бйбішесі Рабиу-Слтан-Бегімні йіне арай жре бергенде, ыпша ерліктеріні е ызы жерінде тыдамай трып кеткен білайыр мінезі намай алан Асан айы, отыран орнынан озалмастан:

«Клге йренген оыр аз, Шл адірін білмейді,

Шлге йренген дуада,

Клге апарып амаса

Шлін асап шлдейді»,

— Хан ием, халы з тарихын кптен бері естімей, саынып алан екен, зі намазыа асыса, згемізге айызымызды андыруа рсат ет, — деді.

Азуы алты арыс Бердібек хана:

ас-абаынан таныдым, Хан Бердібек боларсы,

ауырт кштен таныдым.

Еділ барып онарсы!

ан жылатып халыды,

лі-а сен де толарсы!

з кеді лтіріп.

айда барып оарсы? —

деген ел ардатаан Асан айы, білайырды жырау толауын тыдамай кетуіне намаз емес, баса себеп бар екенін бірден сезді. Сондытан да ол хана адала сйледі.

білайыр Асан сзіні маызын ысы кеп, кенет тотай алды.

— Шабытына мінген жырау, ат сабылтып шауып келе жатан ашы трізді, бекер тотатты, хан ием, — деді Асан алы абаын тйіп, сйтті де ар жаынан келіп алан ызасын стай алмай тксиген абаынан ыраулы ыстай крін тгіп, кптен бері айтайын деп жрген кпе-ашуын толай кетті.

Сара жолдан жаылан.

Хана зират азылмас.

Сгілгелі тр абырам, Кеселдімін жазылмас.

Тарат, ханым, шерімді,

Намазыа асыпа.

рыштан берік елімді

Ала ауыздыпен жасытпа!

Бітеу скен ауынды.

Трсы боса жаралы, Досынан іздеп жауыды.

Трсы жалыз алалы!

мытты аза даласын,

лайтты жаным жарасын.

Бір атаны баласын.

Екіге бліп барасы!

Жолын, ханым, таппаса,

Блінеді барлы жрт!

Та боп айта атпаса,

Басалы тр ара блт!

Кпті ккейінде жрген тілекті Асан айы айтты. Хан аын толауыны ар жаында зіне деген халыты наразылыы жатанын бден ты.

Бан андай жауап беру керек? ділетке келсек, рине жырау сраы жн. Біра оан хан андай жауап бере алады? зі шетінеткен бгетті айта жамай алар ма? Жо, енді кеш. Бгетті ернеуінде лыылдап асау толын келіп тр. Бгін болмаса ерте ол бгетті быт-шытын шыарма. Ханны бар олынан келері сол толынны астында алмау. Жолын тауып жааны бір жаына шыу. Ал Асана жауап бермей кетуге таы болмайды. Оны сзіні ар жаында олында тобылы сапты, бзау тіс амшы, клге кміп солылдатып алан айы сойылы бар Дшті ыпша еліні бден шталып алан мддесі тр…

білайыр жауап бергенше, кенет лдекімні рейленген даусы шыты.

— Бл кім екен? — деді дауыс. — Орда аман болса жарар еді?

Жаугершілік заман, андай мыты хан болса да здері жота Орданы шабатын жау жрек астары табылатын ша. Жрт та жігіт крсеткен жаа рейлене арады.

Алыстан ызытып келе жатан, жанында осары бар салт атты крінді. Жаа ана саым ойнап тыныш жатан мидай жазы кгілдір дала да, маужырап тран кгілдір аспан да кенет обалжи алан трізді…

Хан ндемегеннен кейін тірі жан аузын ашан жо, барлы жрт лаа ран танадай н-тнсіз.

Шапыншы атын шыртып кеп, білайыр тран топа таяй беріп ер стінен домалай жерге тсті. Аяын жедел басып хан алдына таяп келіп етпетінен лады.

Хан ием, кессе тіл, алса бас мінекей, — деді ол кенет басын ктеріп, — айып менде, кзімнен таса етіп алдым. Батыр Саян жанындаы екі пасбаныменен ашып кетті.

Бл келген білайырды зі «Батыр Саянны той біткенше кзін рт» деп тапсырма берген Оспан-ожа деген дйекшісі еді.