ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Я схаваў партманэт у кішэню й зашпіліў плашч-дажджавік. Мне даў яго Сабада (каб я выглядаў як прыежджы) разам з капелюшом і вялікаю, жоўтаю тэчкаю, якая ляжыць на прылаўку і зіхаціць самавітымі нікелёвымі замкамі. Умешваецца другі жыд:

— Шаноўны пане! Апошняе слова: тысяча пяцьсот семдзесят.

— Не!

Бяру партфэль. Тады ўмешваецца першы жыд. Кажа шэптам, таямнічым шэптам:

— Ну, а тысячу пяцьсот восемдзесят?

— Цьфу, ты, вар’ят! — сівы жыд «абурана» адыходзіць ад прылаўка.

Хударлявы кажа яму:

— Гэта мая справа. Мне патрэбны такі чэк. Я рызыкую!

Я пару імгненьняў «вагаюся». Потым наважваюся:

— Ну добра.

Зноў даю ім чэк.

Цяпер справа рухаецца маланкава. «Напэўна, зараз спытае мяне пра ліст. Памятаць: брат Ян зь Нью-Ёрку».

— Вам належыць чатырыста семдзесят чатыры тысячы марак.

— Так.

— У вас ёсьць пасьведчаньне асобы?

— Зразумела, ёсьць. Зараз…

Шукаю ў партфэлі. Потым вымаю фальшывыя дакумэнты з маім фотаздымкам. На адваротным баку — фіялетавая пячатка рэгістрацыі ў паліцыі.

Жыд уважліва праглядае пасьведчаньне і вяртае яго мне.

— Выбачайце. Гэта такая фармальнасьць. Мы ж вас ня ведаем.

— Зразумела.

— Будзьце ласкавы, падпішаце.

Я бяру асадку, апускаю пяро ў чарнільніцу. Раптам разумею сабе, што ня памятаю прозьвішча. Імя: Мікалай, але прозьвішча? Ліхаманкава думаю: як жа мяне завуць? А сэкунды лятуць. Можа, гэта выглядае падазрона?

Зноў апускаю пяро ў чарнільніцу, пераварочваю блянк і чытаю «Мікалай Стылеўскі». Зрабіў я гэта нядбайна. Адначасова я сказаў:

— Калі б я пратрьмаў гэты чэк яшчэ пару тыдняў, мог бы ўзяць бадай нашмат больш. Але маю патрэбу. Неспадзяваную патрэбу.

— Вы маглі б і страціць. Цяпер марка мае тэндэнцыю расьці.

Старанна падпісваю чэк.

На стойцы вырастаюць апяразаныя белымі папяровымі стужкамі паперы банкнотаў. Доўгі, сухі палец датыкаецца стужак.

— Чатыры па сто тысяч, разам чатырыста. Тая пяцьдзясят тысяч. А тут дваццаць чатыры. Усяго: чатырыста семдзесят чатыры тысячы марак. Можаце пералічыць.

Лічу стосы, у якіх дваццаць чатыры і пяцьдзясят тысяч. Потым паказваю на пачкі па сто тысяч.

— Ці соткі дакладна падлічаны?

— Памылкі быць ня можа.

Кладу дваццаць чатыры тысячы ў партманэт, а чатырыста пяцьдзясят у тэчку.

— Да пабачэньня!

— Наша пашана! Заходзьце яшчэ.

«Вам хопіць аднаго разу», — падумаў я. Выходжу з абменьніка. Іду Нямецкаю вуліцаю. Супрацьлеглым ходнікам сьпяшаецца Сабада. Пару разоў зварочваем у завулкі. Мне хочацца азірнуцца: ці за мною ніхто не ідзе, ці ня сочаць за мною? Але ўстрымліваюся ад гэтага. Нарэшце Сабада падышоў да мяне.

— Ну як? — спытаў.

— Бачыце! — паказваю на напханую грашыма тэчку.

У цэнтры гораду мы ўваходзім у браму вялізнай камяніцы. Чорнымі сходамі ідзем угару. У малым пакойчыку нас вітае невысокі, хударлявы жыд. Яго вочы стомленыя і пачырванелыя. Сам расхваляваны. Сабада паціскае яго далонь і паказвае рухам галавы на мяне:

— Гэта якраз мой супольнік. Я вам гаварыў…

Паціскаю вузкую слабую далонь.

— Якуб… — называецца жыд, невыразна вымаўляючы прозьвішча.

— Мікалай Стылеўскі, — так, як на чэку, які я толькі што прадаў.

— Як прайшло з чэкам? — пытае Якуб.

— Прададзены. А грошы тут, — шчоўкнуў пазногцем па тачцы.

— Цудоўна! — кажа жыд.

Заўважаю, што ён вельмі нэрвуецца і відавочна хворы. Я выняў грошы з тэчкі й роўна паклаў іх на стале, накрытым белаю цыратаю.

— Прадаў чэк па тысячы пяцьсот восемдзесят марак за даляр. Усяго атрымаў, за трыста даляраў, чатырыста семдзесят чатыры тысячы. Тут чатырыста пяцьдзясят тысяч, а ў партманэце яшчэ дваццаць чатыры.

Супольнікі зь цікаўнасьцю выпытваюць у мяне падрабязнасьці продажу. Нясьпешна, з пэўным перабольшаньнем і гумарам, расказваю ім. Пазіраюць на мяне з захапленьнем і задавальненьнем.

— Вы наогул не баяліся? — спытаў Якуб.

— Не было на гэта часу. Цяпер трохі баюся.

Дзелім грошы. На выдаткі «арганізацыі» чэку адкладаем дваццаць чатыры тысячы — каб засталася круглая сума. Атрымліваю сто пяцьдзясят тысяч марак. Гэта тоўсты стос банкнотаў. Частку іх хаваю ў партманэт, а рэшту расьпіхваю па кішэнях. «Я — буржуй! І гэта за дзесяць хвілін рызыкі!»

— Калі вы хочаце прадаць наступны чэк? — пытае мяне Сабада.

— Можна сёньня. Нават зараз.

На твары жыда зьяўляецца ўсьмешка. Сабада таксама сьмяецца.

— Ня сёньня… Празь некалькі дзён.

— Добра.

Неўзабаве мы разьвіталіся. Я сказаў Сабаду, што калі захоча ўбачыць мяне па пільнай справе, няхай падсуне пад дзьверы майго пакою ў Жубжынскай паперку, прызначыўшы на ёй час і месца спатканьня. Аддаў яму партфэль, плашч і капялюш. Так я прадаў першы фальшывы чэк і адразу пачуўся капіталістам. А цяпер… Што цяпер? Цяпер жыць, весяліцца…

Мне таксама належыць нешта ад гэтага гораду, краіны… Нагаладаўся ўжо!

10

Я прадаў яшчэ два чэкі. Апэтыты маіх супольнікаў растуць. Другі чэк перарабілі на шэсьцьсот даляраў, а трэці на сямсот. Абодва чэкі я рэалізаваў у Вільні. Якуб рыхтуе чэк на тысячу даляраў, але мы зьбіраемся прадаць яго ў Маладзечне. Вільня, пасьля выпуску ў зварот трох фальшывых чэкаў, высіленая. Цяпер чарга паветаў. А на будучыню зьбіраемся прадаваць чэкі ў буйных гарадах Польшчы.