ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Падрыхтаванае да здымкаў месца ў майстэрні Рэванскага залівала сьвятло. Ды цяпер я стаяў у сьвятле рэфлектараў і чакаў мадэльку. Калі нарэшце яна выйшла з-за шырмы, я сказаў ёй, як некалі Сабіна мне:

— Хадземце!

Мадэлька была відавочна незадаволеная і паволі падышла да мяне.

— Можа, паспрабуем першую позу? — прапанаваў я ёй.

— А навошта? Я добра яе ведаю. Пан Рэванскі нам растлумачыў.

Кася Гіпсова з кіслаю мінаю пазірала на апарат, які Рэванскі падрыхтаваў да здымкаў. Яна абедзьвюма рукамі расьцірала скуру па целе.

— Але ж тут холад! — уздыхнула яна.

— Мне цёпла, — сказаў я не наперакор, але таму што ў майстэрні сапраўды было горача, бо Рэванскі напаліў у вялікай печы, абкладзенай кафляй.

— Зараз я ўключу яшчэ электрычную печку, — сказаў дзядок.

Мы распачалі работу. Позы былі цяжкія, але я іх дакладна разумеў, бо адчуваў сэнс і лёгіку ўсёй сэрыі. Затое Кася наогул у гэтым не цяміла. Акрамя таго, яна капрызіла. Я пачаў яе папраўляць. Некалькі разоў умешваўся Рэванскі. Аднак добра не выходзіла. Тады я паспрабаваў зычліва і спакойна патлумачыць сэнс першай позы. Але Кася нечакана разлавалася.

— Будзеце мяне вучыць! Я працавала ў прафэсараў, у мастакоў ды скульптараў і дасканала ведаю гэтую працу!

— Хіба што тую, бо гэтай вы ня ведаеце і ня хочаце зразумець.

— Прашу не спрачацца, — сказаў Рэванскі. — Зараз мы гэта ўзгоднім.

Ён пачаў спакойна і цярпліва ставіць нас у першую позу. Сытуацыя была надзвычай далікатная. Мадэлька назірала на мяне, як злы кот. Яна была напружаная і ўпартая. Я намагаўся дадаць жыцьця ў гэтыя сцэны, але бачыў, што вынік марны, бо шмат у чым залежаў ад высілкаў мадэлькі. Рэванскі сфатаграфаваў нас два разы ў гэтай позе. Потым па два разы ў двух наступных і перапыніў сэанс. Ён быў да нас надзвычай ветлівы, але я бачыў, што ён незадаволены. Суцяшала мяне тое, што няўдача была не з маёй віны. Калі мы апрануліся, Рэванскі даў нам па пяць тысяч марак. Я ўзяў грошы, хаця яны былі мне непатрэбныя. Але я ведаў, што адмова была б прыкраю для старога.

— Можаце мне памагчы прыбраць майстэрню? — зьвярнуўся ён да мяне.

Я зразумеў, што хоча са мною паразмаўляць сам-насам. Сапраўды, пасьля сыходу мадэлькі стары сказаў мне:

— Як вам падабаецца Кася?

— Лічу, што яна ніякая. Папросту манэкен.

— Сапраўды. Усе здымкі будуць марныя. Я пакажу іх заўтра.

— Што вы будзеце рабіць цяпер?

— Буду шукаць іншую мадэльку. Зь дзьвюма я ўжо размаўляў. Кася расчаравала. Мае прыгожы твар, добрую фігуру, але…

— «Будзеце мяне вучыць!» — перадражніў я Касю. — «Я працавала ў прафэсараў, у мастакоў…».

— Для мастака альбо скульптара, магчыма, яна добрая мадэлька. Даць ёй позу, паставіць і ўсё.

Раптам я прыгадаў Еўку, якую бачыў у Грачанкі. Мне падалося, што зь яе спрытам і тэмпэрамэнтам будзе дасканала граць кожную сцэну. Акрамя таго, і я працаваў бы больш ахвотна зь дзяўчынай, якая была для мяне сымпатычнаю.

— У мяне ёсьць для вас дасканалая мадэлька, — сказаў я. — Упэўнены, што будзе добра пазаваць.

— Хто яна?

— Адна зь дзяўчат Грачанкі.

— Якой Грачанкі?

Я патлумачыў дакладна, пра каго гаворка і дзе знаходзіцца сталоўка Грачанкі.

— Я добра яе ведаю! — выгукнуў Рэванскі. — Яна ж, дарэчы, мая найлепшая кліентка. Бярэ некалькі дзясяткаў здымкаў і адразу плаціць.

— Якраз у яе ёсьць адна зь дзяўчат, што прыходзіць, Ева. З добрай фігурай, сьмелая, вясёлая, спрытная.

— Як яна выглядае?

— Рыжая. Ёй, відаць, якіх дваццаць год.

— Ці пагодзіцца яна пазаваць для гэткіх здымкаў?

— Напэўна.

— Добра. Яшчэ сёньня схаджу да яе шэфіні і паспрабую пабачыцца зь Еваю.

— Але не кажыце Грачанцы, што я вам нараіў узяць Еўку мадэлькаю для працы са мною.

— Добра.

Назаўтра ўвечары Еўка прыйшла да Рэванскага. Мы чакалі яе ў майстэрні. Калі дзяўчына ўбачыла мяне, распасьцёрла шырока рукі, быццам бы моцна зьдзівілася.

— Каго я бачу! Колькаў сябра.

— Ну так. Будзем працаваць разам.

— Можа вып’еце кавы і каньяку? — спытаў Рэванскі.

— Калі шмат, дык з ахвотай. А хто плаціць?

— Гэта выдаткі вытворчасьці.

Рэванскі пачаў тлумачыць Еве позы першай сэрыі. Час ад часу я ўстаўляў свае камэнтары. Ева ўважліва слухала. Часам пыталася. Часта цягнулася па кілішак, і было відаць, што дасканала разумее, пра што ідзе гаворка ў кожным здымку. Калі мы разьдзеліся, Ева галяком пачала абыходзіць майстэрню. Яе ўсё цікавіла. Ёй карцела зазірнуць нават у сярэдзіну фатаграфічнага апарату. А калі мы распачалі працу, пазавала свабодна, весела, лёгка разумеючы мае і Рэванскага заўвагі. Зрэшты, стары рэдка нас папраўляў, бо я дасканала ведаў кожную сытуацыю і кіраваў Еўкаю. Заўважыў, што Рэванскі надзвычай задаволены мадэлькаю. Мне было прыемна, што я яму прыдаўся. А Ева ставілася да сваёй працы як да гульні. Ад часу да часу сьмяшыла мяне сваімі заўвагамі: «Каб мая мамка гэта пабачыла!», «А вы мяне ня згвалціце?» Калі адказаў: «Не», яна з уздыхам сказала: «Шкада!»