ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

Берасьце. Зьнішчаны падчас вайны вакзал цяпер рамантуюць. Паўсюль відаць рыштаваньні. Я прыехаў сюды ўночы. Мне вельмі хацелася спаць. Таму я ўзяў брычку і паехаў у горад. Вуліцы пустыя, але добра асьветленыя. Зразумеў, што рамізьнік мяне ашуквае: наўмысна возіць ад гатэлю да гатэлю, хаця ведае, што нідзе няма месцаў. Хоча больш зарабіць. А ў мяне падае галава на грудзі. Я гатовы вярнуцца на вакзал і там заснуць, хаця б седзячы. Альбо купіць квіток і ехаць куды-небудзь. Мы аб’ехалі зь дзесяць гатэляў і заезных дамоў. Нідзе не было месца.

— Едзь на вакзал, — сказаў я рамізьніку.

— А можа, яшчэ паспрабуем. Ведаю тут адно месца…

— Ну, едзь! Няхай будзе хоць якое-небудзь. Атрымаеш на гарэлку.

Мы едзем у іншым напрамку досыць далёка. Мінаем зьнішчаныя парканы, разабраныя камяніцы. У пэўным месцы затрымліваемся. Аднапавярховая, драўляная развалюха. На ганку дзьверы напалову зашклёныя. Рамізьнік злазіць з брычкі, цяжка шалопае да ўваходу і доўга торгае за скрутак дроту, што вісіць на дзьвярах. Нарэшце зь сярэдзіны нехта ідзе з усунутай у бутэльку запаленай сьвечкаю. Лётаючы праменьчык вырывае зь цемры зморшчаныя рысы твару. Гаспадар заезнага дому ўпускае рамізьніка ўсярэдзіну і нешта там абмяркоўвае. Я палічыў, што рамізьнік намагаецца ўладкаваць на ноч пасажыра, якога так доўга вазіў па горадзе. Відавочна, ён неяк даў рады, бо не зачыняючы дзьверы вяртаецца да мяне.

— Няма месца, выбачайце. Усе пакоі занятыя, нават супольныя.

— Тады едзь на вакзал!

— Але калі хочаце, — рамізьнік зарагатаў і прыкрыў вусны далоньню, — можна зь дзяўчынкаю. Яна мае свой пакой. Будзе даражэй.

— Добра.

Шчодра плачу рамізьніку і іду да адчыненых насьцеж дзьвярэй. Гаспадар заезнага двара мае лісіны твар. Вітае мяне ўзьняцьцем уверх бутэлькі са сьвечкаю, як бы зьбіраючыся вымавіць тост.

— Маё шанаваньне!

— Можна пераспаць?

— Калі хочаце зь дзяўчынкаю, то калі ласка. Найпрыгажэйшая ў Берасьці! — круціць ён галавою і цалуе копчыкі пальцаў вольнай рукі.

Мы ідзем у глыбіню доўгага калідору. Дошкі рыпяць пад нагамі, сьвятло сьвечкі скача па сьценах. Пасьля мой праважаты доўга грукае ў дзьверы нейкага пакою. Нарэшце азываецца заспаны жаночы голас:

— Хто-о?

— Ну, я…

— Якой там халеры?

— Пані Анка, адчыніце. Есьць госьць. Добры госьць.

Дзьверы адчыняюцца. Дзяўчынка мае за сорак гадоў і сто кіляграмаў вагі. У куртатай кашулі. Аглядае мяне, і твар яе распагоджваецца.

— Заходзь! — кажа яна.

— Папрашу ваш дакумэнт, — зьвяртаецца да мяне мужчына.

Даю яму пасьведчаньне асобы. Баба зачыніла дзьверы. Сьціснутым кулаком — не як баба, але як дзіця — працерла вочы.

— Каторая гадзіна? — спытала, прыглушваючы адною рукою позех, а другою чухаючы азадак.

— Другая. Хадзем спаць.

— Табе пільна?

— Мне не да цябе… Я валюся з дарогі.

Цётка паправіла пасьцелю тоўстымі рукамі і цяжка валіцца на ложак. Хуценька распранаюся і лезу пад коўдру. Адчуваю гарачыню пасьцелі й дужае цела побач. Анка абдымае мяне.

— Супакойся! — кажу я амаль са злосьцю. — Мне хочацца спаць.

— На могілках выспішся.

Хоча, каб я заплаціў ёй і за каханьне. Яна неапэтытная, але я выконваю мужчынскую павіннасьць. Пасьля адчуваю яшчэ большую санлівасьць. Бачу, як Анка прысядае ў брыдкай позе пасярод пакою, раскірэчаная над медным тазам. Яна высалупіла канец языка і, рухаючы ім уверх і ўніз, падмываецца. «Ранкам прапануе мне, каб я ў гэтым тазе ўмыўся… Каб ня сьвіснула грошы ў пінжаку».

Правальваюся ў сон, пільнуючы кабету, якая завіхаецца ў пакоі. Нарэшце яна залазіць у ложак і сапе побач са мною. «Цяпер можна спаць».

18

Назаўтра я выехаў зь Берасьця ў Варшаву. Але і тут быў нядоўга. У маім уяўленьні існавала такая Варшава, якую я бачыў у жніўні дваццатага году: засяроджаная, гатовая да змаганьня. Тады мундзір жаўнера быў сапраўдным ганаровым убраньнем. Здаровы, малады мужчына саромеўся ісьці па вуліцы ў цывільнай адзежы. Твары мінакоў былі блізкія, прыязныя. Усе прысьвячалі сябе тады справе абароны свабоды маладой дзяржавы.

Цяпер я ўбачыў гандлёвы горад, які жыве пад сьцягам бізнэсу. Зразумела, гэта нармальная справа. Але я адчуў расчараваньне. Як быццам разьвітаўся зь сябрам — шчырым ідэалістам — а пасьля спаткаў яго з афішаю на грудзях: «Усё прадаю! Усё купляю!» Усё… Пасьля двух дзён у Варшаве я паехаў у Лодзь. Пасяліўся ў вялікім гатэлі «Палёнія». Мне падалося, што ў гэтым фабрычным, зусім мне чужым горадзе я пачуваюся лепей. Але калі надыходзілі вечары, мяне агортвала прыгнечанасьць. Мучыла бессэнсоўнасьць жыцьця. Узрастаў ва мне бунт супраць лёсу. «Чаму мне даводзіцца жыць дарэмна? Чаму я бессэнсоўна вандрую па краіне, а не магу вандраваць па далёкіх шляхах сьвету, каб спазнаць яго? Чаму не магу здабываць рэчы, годныя здабыцьця і карысныя для іншых людзей? Чаму не магу аддаць свае сілы, энэргію, розум для нейкай добрай справы?»