ЖЫЦЬЦЁ РАЗЗБРОЕНАГА ЧАЛАВЕКА

— Могуць зрабіць гэта, але я не папрашу. Наогул, у цяперашняй маёй сытуацыі я не хачу нікога ні аб чым прасіць. Нават лістоў ні да каго не пішу.

— Судовае паседжаньне можа адбыцца няхутка. Суды заваленыя працаю. Таму ўва ўсіх выпадках, калі гэта магчыма, мы вызваляем вязьняў пад нагляд паліцыі ці пад заклад.

— Калі ласка, вызваліце мяне пад нагляд паліцыі.

— У вашай справе гэта немагчыма.

Неўзабаве па візыце да сьледчага мяне перавялі ў іншую камэру на чацьвёртым паверсе. Відаць, турэмная адміністрацыя даведалася, што пасьля вызначэньня для мяне закладу поўная ізаляцыя ўжо не патрэбная. Новая камэра была значна большая, больш сьветлая і выгодная. Калярыфэры былі тутака цёплымі.

Раней я адзін хадзіў на шпацыры. Адбываліся яны ў малым, амаль трохкутным падворку. Такіх месцаў для шпацыру ізаляваных вязьняў было шмат, але іх не хапала. Таму нашы шпацыры трывалі каротка: часам толькі дзесяць хвілін. Цяпер я хадзіў на шпацыр зь іншымі вязьнямі, якія сядзелі на маім боку калідору. Было нас каля дваццаці. Шпацыр доўжыўся паўгадзіны і адбываўся на вялікім падворку. Хадзілі гуськом, па коле, па ходніках, выкладзеных з цэглы. Захоўвалі роўную дыстанцыю між сабою. Наглядчык, які праводзіў нас на шпацыр, папярэджваў, каб вязьні не размаўлялі. Аднак яму цяжка гэта дапільнаваць і заўсёды былі магчымасьці паразумецца між сабою ў розных пытаньнях. Я даведаўся, напрыклад, што Сабада сядзіць па другі бок майго калідору, а Якуб на пятым паверсе. Неўзабаве атрымаў ад Сабады маляву. Супольнік напісаў мне, што Якуб вызвалены за заклад у пяцьсот тысяч марак. Сабада спадзяваўся, што Якуб зробіць за яго заклад на дзьвесьце тысяч марак. І сапраўды, ён выйшаў на волю — пры канцы сакавіка. Я ж сядзеў надалей і ня меў надзеі на вызваленьне. Гэтая акалічнасьць, што мае супольнікі вызваленыя, магла адцягнуць на доўгі час прызначэньне судовага паседжаньня. Я ведаў, што сядзеньне пад арыштам будзе мне залічана ў тэрмін пакараньня, але калі гэта зацягнецца, то я магу адседзець больш, чым дасьць прысуд. Я адчуваў крыўду на супольнікаў. Да таго ж я папаўся па іх віне. Зь імі я заўсёды быў шчыры і сур’ёзны. Аднак яны не паклапаціліся пра мяне. Калі мы былі пад арыштам, Якубу перадавалі з гораду добрыя абеды. Ведаў, што мае ён заможных сваякоў і сам добра забясьпечаны. Сабадзе таксама добра шчасьціла. І пад арыштам, і ў турме ён часта атрымліваў перадачы. Але ім не прыйшло да галавы дапамагчы супольніку, хаця ж яны ведалі, што ў мяне цяжкая сытуацыя. Нават па вызваленьні з турмы не азваліся наогул. Калі б не дапамога Алены, я зусім бы галадаў. Раз на месяц яна дасылала мне перадачу, падобную да таго, якую я атрымаў на Каляды. У сакавіку далі мне зноў квіток на пяць тысяч марак. А паколькі з ранейшых грошай вытраціў тры тысячы, на дэпазыце ў мяне было сем тысяч. У пасылках Алены я кожны раз знаходзіў, на пачках махоркі, літары, што складалі слова «Клеапатра». Я чытаў яго як доўгі ліст — шмат разоў. Нічога дзіўнага, што я ўвесь час думаў пра дзяўчыну, а некалькі разоў нават прысьніў яе. На пачатку красавіка ў маю камэру пасадзілі іншага вязьня. Гэта быў высокі, крыху згорблены мужчына ў веку каля пяцідзесяці год. Твар яго меў дзіўны выраз — быццам бы застылы ў масцы з грымасай болю. Калі яго завялі ў камэру, ён стаў ля дзьвярэй і пазіраў нерухома ў бок акна, паўз маю галаву. Пасьля ён сказаў:

— Хвала Ісусу!

— На векі вечныя! — адказаў я. — Сядайце! — наказаў на табурэт.

Ён стаяў доўга ля дзьвярэй, трымаючы ў руках палатняную торбачку зь нейкай драбязою. Пасьля сеў, але не на табурэт, а на драўляную аправу вядра для выпражненьняў. Паклаў торбачку на калені і пазіраў на падлогу. Гэты чалавек падаўся мне дзіўным, нават ненармальным.

— За што вы? — спытаў я яго, пачынаючы крочыць па камэры.

Ён доўга маўчаў. Пасьля сказаў, быццам бы прыгадваючы:

— Я… Я жонку забіў.

Мне зрабілася прыкра, што я спытаў яго пра гэта. Падумаў нават, што павінен быць зь ім асьцярожным. Але я не адчуў да яго непрыязьні. Хутчэй ён мяне цікавіў. Акрамя таго, амаль паўгода я ні з кім не размаўляў, і цяпер кампанія іншага чалавека перапыніла манатоннасьць майго жыцьця. Незадоўга да абеду наглядчык вывеў мяне на калідор. Я пайшоў зь ім уніз у цэнтрал. Там убачыў старшага сяржанта, які рэгуляваў лад жыцьця ва ўсёй турме. Ён служыў тут, як я чуў ад вязьняў, апошнія трыццаць гадоў. Сяржант даў наглядчыку лісток, які звычайна вешалі на дзьверы камэры, дзе сядзіць вязень. Гэтая картка — турэмнае пасьведчаньне асобы, на якой напісана імя і прозьвішча ды артыкул крымінальнага кодэксу. Наглядчык узяў лісток. Сяржант спытаў мяне:

— За фальшаваньне грошай?

— Не, чэкаў.

— Заклад вызначаны?

— Так. Але я не магу заплаціць.

Сяржант пахітаў галавою і адышоў. Наглядчык правёў мяне наверх, але затрымаўся на жалезных сходах і сказаў:

— Пасадзілі вам суседа, гэта няшчасны чалавек. Будзьце зь ім добрым…

— Ён сядзіць за забойства жонкі?

— Не. За хабар. Мы вызначылі заклад. Жонка яго памерла, калі ён быў тут. У яго галаве крыху памяталася. Вы ж вучоны чалавек і павінны ставіцца да яго добра.