Ад гоману бароў. Аповесць пра Якуба Коласа

— Вунь, на сцяне, паночку...

Абрыцкі схапіў трубу, кінуўся да Уладзіка і пачаў тыцкаць той трубою яму ў грудзі:

— Хлусіш, хаме. Ты ніколі, галгане, праўды не кажаш!..

Цяпер Абрыцкаму заставалася ўламаць бліжэйшага Уладзікавага суседа — лесніка Ігната Лёсіка, які меў пасаду ў Арцюхах. Разлік аб’ездчыка быў і просты, і хітры.

Ігнат Лёсік даводзіцца Уладзіку Міцкевічу дзядзькам, ён малодшы брат яго маці. Трэба прымусіць Ігната пасведчыць, што Уладзік падстрэліў лася. Толькі тады ляснічы паверыць. Ігнат спачатку нават і не даваўся гаварыць. Тады аб’ездчык змяніў тактыку і пайшоў на такі крок:

— А ці ведаеш ты, чалавеча, што твой пляменнічак сказаў мне, што гэта дзядзька Ігнась параніў лася?

— Што? Што Уладзік сказаў? — затрапятаўся збянтэжаны ляснік.— Не, няпраўда! Я не страляў!

Але па тым, як Ігнат Лёсік аднекваўся, хваляваўся і паводзіў сябе ў тую хвіліну, Абрыцкаму стала ясна, што гэта ён спрабаваў забіць лася. Цяпер аб’ездчык насядаў на арцюхоўскага лесніка смела і настойліва. Той быў у яго руках.

— Выбірай адно з двух: або ты пасведчыш, што гэта Міцкевіч вінаваты, або я сам скажу ляснічаму, хто гаспадарыць у княжацкім лесе... Выбірай!

Праз дні тры ў Акінчыцы паклікалі Уладзіка. У сенцах лясніцтва стаялі ўжо леснікі Лёсік і Ліхтаровіч. Уладзік здагадаўся, што рыхтуецца расправа над ім, але якая кара чакае яго, ён яшчэ не ведаў.

Паклікалі Ігната, а праз хвілін дзесяць — Уладзю. За сталом блішчала лысіна ляснічага, тут жа тупаў яго намеснік пан Гедрыновіч. Справа ад стала ляснічага пераступалі з нагі на нагу Арцюшэўскі з Абрыцкім, каля іх, панурыўшы галаву, стаяў Ігнат.

— Хто падстрэліў лася? — падняў лысіну Рачкоўскі.

— Не ведаю! — зрабіў крок да стала Уладзік.— Я не страляў...

— А што ты скажаш? — звярнуўся Гедрыновіч да Ігната.

Лёсік маўчаў, апусціўшы галаву.

— Гавары, не бойся! — насядаў на Ігната Абрыцкі.— Гавары тое, што ты нам нядаўна казаў...

— Ну! — падняўся за-за стала Рачкоўскі.

— Ён! — ціха прамовіў Ігнат і паказаў пальцам на Уладзіка.

— Дзядзька Ігнась, што вы гаворыце? — закрычаў Уладзік.— Як вы можаце браць такі грэх на сваю душу? Перад богам клянуся!..

Але ніхто яго не слухаў. Стаяў Уладзік, як аглушаны, і ніяк не мог прыйсці да памяці. Гэта ж падумаць толькі! Свой чалавек, а якую напасць узводзіць. Божа літасцівы!

Так дзядзька Ігнась дапамог Абрыцкаму выжыць Уладзіка са службы. Прызначэнне ў Смалярню атрымаў Ліхтаровіч, а Міцкевічам хоць з моста ў рэчку. Асабліва перажываў Кастусь. Яму думалася, што гэта бяда прыйшла ў хату толькі праз яго.

Усе старэйшыя ў леснічоўцы хадзілі, як прыбітыя. Адзін толькі дзядзька Антось не разгубіўся, запрог каня і паехаў у Нясвіж. Вярнуўся ён толькі назаўтра пад вечар. Цераз знаёмых падпанкаў, што служылі пры замку, яму ўдалося выстарацца ўзяць у арэнду княжацкую карчму ў Мікалаеўшчыне, а таксама зямлю і сенажаці пры ёй.

— Ну, то і добра! — сказала маці.— Няхай бог крые і бароніць выслухоўваць больш крыкі Абрыцкага ці якога іншага чорта.

Неўзабаве Ліхтаровіч заняў тую палавіну, дзе была Кастусёва школа. Самі ж Міцкевічы не маглі яшчэ перабрацца на новае месца: Моўша сядзеў у карчме. Праўда, ён абяцаў праз які тыдзень рушыць у дарогу.

Неспадзяваныя падзеі прыскорылі заканчэнне навучальнага года ў Смалярні. Але праца Кастуся не прапала марна: тры вучні тым летам здалі ў Стоўбцах настаўніку Бормату экзамен за народнае вучылішча...

КАРЧМА

— У каторы раз пярэбары,— наракала маці.— Вось каб быў кавалачак свае зямліцы, то не ганялі б, як Марку па пекле... Можа, і кепска зрабілі, што тады не аселі ў Смальгаўку. Ужо даўно і хату агоралі б там, абжыліся, прывыклі неяк і жылі... А цяпер?

— От, Ганна, на плач вельмі,— суцяшаў кабету дзядзька Антось.— Нам яшчэ пашэнціла. Што мы рабілі б, ты мне скажы, калі б не выязджаў Моўша? А так мы жывем! Абрыцкаму кланяцца не трэба. Зямля добрая. Праўда, раскідана там і сям. Не забывайся і на тое, што можна кусок зямлі выкупіць. Толькі перш нагледзім, дзе лепш, і пачнем з восені ўносіць задатак, а там лесу купім, хату паставім...

— Ты як выведзеш, Антоська, дык выходзіць — добра, што нас выгналі са Смалярні і мы пераязджаем у Мікалаеўшчыну?

— Вядома, добра! — не здаваўся дзядзька.— Рана ці позна, а прыйшлося б кідаць Уладзіку сабачую службу... Крыўдна, што свой чалавек не памагае табе, а топіць цябе. Не чакаў я такога ад Ігнася, але няхай бог будзе яму суддзя... Можа, гэта якраз на шчасце выкіроўваецца... Пажывем гадоў колькі ў карчме, а там за сваю хату возьмемся.

Пераязджалі ў самае разводдзе. Шчасце, што лясная дарога праз Арцюхі не была раз’езджана. Прыехала мікалаеўская радня, падахвоціўся і будучы сусед Юзік Белы, але ўсё роўна за адзін раз на пяці падводах усё не забралі. Здаецца, не так і многа таго скарбу ў хаце, але як пачынаеш укладваць на воз, дык збіраецца ўсякага ламачча. Салома і сена ў гумне, бульба ў варывеньцы, сані пад паветкаю, пустыя кадушкі, бочкі і дзежачкі, варштат у сенцах — усё гэтае і многае іншае начынне засталося ў Смалярні.