Адваротны бок люстра

– Дзякую, мадэмуазэль, за прызнанне маіх сціплых разумовых здольнасцяў, – стары цырымонна пакланіўся дзяўчынцы. – Не буду стамляць вас падрабязным апавяданнем пра тое, як я трапіў у дом да вашага юнага сябра. Галоўнае – я пераканаўся, што ён мае акурат такое ж люстра, і месцазнаходжанне вашых дамоў супадае. Павінен прызнацца вам, я некалькі збянтэжыўся, убачыўшы вас у адзенні хлопчыка. Я зусім не чакаў гэтага! – усклікнуў стары. – Але, з другога боку, я рад, што ваша знаёмства з юным Саколічам склалася паспяхова. Ён робіць уражанне добрага і высакароднага чалавека. Спадзяюся, што ваша знаходжанне ў яго доме да таго часу, пакуль не адчынецца люстра, будзе бяспечным.

Бася кіўнула.

– Але чаму ж усё-такі трэба так доўга чакаць? – спытала яна. Пан Альбрыхт цяжка ўздыхнуў і цярпліва сказаў:

– Ах, мадэмуазэль, вы не вельмі ўважліва слухалі мяне. Я пералічыў вам умовы адчынення люстра. Каб супадалі ўсе з іх, патрэбны час. Калі вы памятаеце, учора я сказаў, што, паводле папярэдніх разлікаў, вам прыйдзецца чакаць шэсць-восем месяцаў. Зразумела, я зраблю больш дакладныя вылічэнні, але сказаць канкрэтную дату адчынення перахода немагчыма. Вам застаецца толькі чакаць.

– Зразумела, – працягнула дзяўчынка. – А вось глядзіце, на другі дзень пасля таго, як я ўпершыню трапіла сюды, люстра не адчынілася. Чаму так?

– Люстра адчыняецца пры ўмове, што ў абодвух вымярэннях аднолькавая фаза Месяца. Звычайна яна трымаецца каля трох дзён. Але акрамя гэтага патрэбны і сам Месяц. А зараз адкажыце мне, якое надвор’е было?

– Дождж, – адказала Бася. – Значыцца, для таго, каб люстра адчынілася, Месяц мусіць свяціць абавязкова?

Стары кіўнуў.

– Толькі падумаць! Гэта ўсё так цікава і неверагодна! – усклікнула дзяўчынка. – А хтосьці яшчэ ведае ці ведаў таямніцу люстраў?

– Вы чулі пра графа Каліёстра – вядомага шарлатана?

– Зразумела!

– Ён сцвярджаў, што жыве некалькі стагоддзяў і, калі вы памятаеце, прадказаў, што Марыю-Антуанету катуюць на гільяціне. Як вы думаеце, мадэмуазэль, адкуль ён здолеў даведацца пра гэта? – спытаў стары.

– Люстры! – здагадалася Бася.

– Сапраўды, мадэмуазэль! Сапраўды так! – усклікнуў купец. – І ён не адзіны. Чаму ж здаецца, што Настрадамус, Леанарда да Вінчы, Роджар Бэкан – людзі не свайго часу? Усе яны ведалі таямніцу люстраў. Дарэчы, некаторыя нашыя землякі таксама маглі пераходзіць у паралельныя вымярэнні. Адзін з іх – Казімір Семяновіч. Ды наўрад ці вы ведаеце, хто гэта…

– Чаму не ведаю? – абурылася Бася. – Нават вельмі добра ведаю. Ён быў інжынерам і праектаваў касмічныя ракеты, хаця жыў у XVII стагоддзі.

– Насамрэч ён нарадзіўся не ў гэтым стагоддзі. Ён трапіў у яго выпадкова. З-за цікаўнасці, як і вы, – сказаў стары.

– А чаму вы вырашылі вярнуцца ў XX стагоддзе? – спытала Бася. – Тут жа ваш родны дом.

– Проста мне здалося, што там будзе камфортней і прасцей жыць, – адказаў дзядок.

У дзверы кабінета пагрукалі. Стары выйшаў, але праз хвіліну вярнуўся.

– Вы не паверыце, мадэмуазэль, але ўжо вечар! Даўгавата я вам усё распавядаў, праўда? Міхал прыйшоў за вамі. Ён чакае ўнізе.

– Вялікі дзякуй, што вы ўсё растлумачылі мне, – сказала Бася.

– Няма за што, – адказаў стары. – Ага, а самае галоўнае я вам якраз і не сказаў! Ні ў якім выпадку не намагайцеся штосьці змяняць. Гэта можа прывесці да жудасных вынікаў. Да таго ж вы не здолееце вярнуцца дадому! Запомніце гэта, мадэмуазэль, калі ласка! А зараз ідзіце.

– Да пабачэння, – развіталася Бася і выйшла з кабінета. Але раптам яна зноў з’явілася ў дзвярным прахоне:

– А вы ж казалі, што кожнае люстра здольнае ўпусціць у свае Успаміны?

– Не. Толькі вельмі старажытныя люстры здольныя зрабіць гэта. Новым жа і ўспамінаць няма чаго, – адказаў стары.

Бася кіўнула і знікла за дзвярыма.

Раздзел 6

Міхал і Бася ішлі па ціхенькіх вулачках вячэрняй Вільні.

– Ну што, гэты старызна ўсё табе распавёў? – спытаў юнак.

– Разумееш, хаця ён і растлумачыў, чаму я тут, я яшчэ больш заблыталася. Я ўсё-такі дарэшты не веру, што гэта сапраўды адбываецца, – уздыхнуўшы, адказала Бася. – Мушу сказаць адно: табе яшчэ доўга прыйдзецца мяне цярпець.

– Ну, наколькі доўга?

– Не ведаю. Мне здаецца, што я ўвогуле ніколі не вярнуся дадому! – на вочы дзяўчынкі навярнуліся слёзы.

Яна згорбілася і апусціла галаву.

– Бася, не журыся! Ты абавязкова вернешся дадому! – паспрабаваў падбадзёрыць яе Міхал. – Няхай гэты дзед толькі паспрабуе не адправіць цябе назад! Ён тады вельмі моцна пашкадуе, што распачаў усю гэтую гісторыю!

Дзяўчынка слаба ўсміхнулася. Раптам прыгадаўшы словы пана Альбрыхта, яна спытала:

– Міхал, а на тваім люстры ёсць лічбы на раме?

– Якія лічбы? – не зразумеў юнак.

– Ну, на раме год выразаны – тысяча пяцьсот пяцідзясяты, – удакладніла Бася.

– А, гэта. Ну, так. Я купіў люстра адразу пасля смерці бацькі. Мне было так журботна, я ўвесь час думаў пра яго. Я тады мімаволі ўсюды выдрапваў то яго імя, то дату смерці, – цяжка ўздыхнуўшы, распавёў Міхал.

Басі зрабілася страшна сорамна з-за сваёй няпамятлівасці: юнак жа зусім нядаўна казаў, што бацька памёр усяго толькі паўгода таму.