Alkimyogar

Qariya biroz sukut saqlab, javob qildi:

— Payg’ambarimiz bizlarga Qur’onni berdi va zimmamizga besh farzni qo’ydi, ularni biz umrimiz mobaynida ado etmog’imiz lozim. Eng muhimi — Ollohning borligi va birligi — shuni yodda tutib yashamoq. Qolgan to’rtta shart — bir kunda besh vaqt namoz o’qish, Ramazon oyida ro’za tutmoq, beva-bechoralarga xayr-ehson qilmoq…

U yana jimib qoldi. Payg’ambarni tilga olayotib uning ko’zlari namlandi, garchi u foniy dunyoda yashayotgan, betoqat va qiziqqon banda esa-da, baribir musulmonchilikning qonun-qoidalariga, payg’ambar Muhammad buyurganlariga amal etib yashayotgan edi.

— Xo’sh, beshinchi shart-chi? — so’radi Santyago.

— O’tgan kuni sen menga, tushingizga biror marta uzoq begona yurtlar kirmagan ekan, deding. Bilib qo’y, har bir musulmonning zimmasidagi beshinchi farz — haj safarini amalga oshirmoqdir. Bizlarning har birimiz umrimizda bir bor bo’lsa-da muqaddas Makka shahrini ziyorat qilishimiz shart. Bu shahar ehromlardan ham uzoqda. Yoshligimda ozroq pul topib, mana shu do’konni olgan edim. O’ylardim: boyib ketsam, albatta, Makkaga boraman, deb. Keyin qo’lim pul ko’rdi, mol-dunyo orttirdim, biroq savdoni hech kimga ishonolmadim, chunki men sotadigan buyumlar juda nozik. Va har kuni haj safariga otlanganlarga ko’zim tushadi, ularning orasida badavlatlari bor — o’nlab xizmatkorlariyu butun bir tuya karvoni ularni kuzatib boradi, biroq yo’l olganlarning ko’pchiligi mendan ko’ra kambag’al bandalar. Men ularning nechog’li xushbaxt bo’lib qaytib kelishganini va uylarining eshigiga Makkaga hajga borishganidan darak beradigan belgi qo’yishganini ham ko’rganman. Ularning biri, eski poyafzallarni yamaydigan etikdo’z menga sahroda bir yil yo’l yurdik, biroq Tanjerda qo’shni mahallaga ko’n olgani borganimda charchab qolardim, haj safarida hecham toliqmadim, deb aytdi.

— Nega hoziroq to’g’ri Makkaga yo’l olmaysiz? — so’radi Santyago.

— Chunki men haj safari umidi bilan tirikman. Bo’lmasa, men ikki tomchi suvday mana shu yakrang, zerikarli kunlarga, buyumlarim terib qo’yilgan bu o’lik jovonlarga, har kuni qatnaydigan o’sha kir-chir yemakxonaga — shu turush-turmushga chiday olarmidim. Qo’rqaman, nasib etib umid-orzuim ro’yobga chiqquday bo’lsa, undan keyin hayotda tayanib yashaydigan boshqa ilinjim qolmaydi. Sen esa bosh-qachasan, menga o’xshamaysan, o’z orzu-niyatingga yetishishga ishtiyoqing zo’r. Mening faqat Makka xayoli bilan yashagim bor. Sahroni kezib o’tishim, muqaddas tosh turgan maydonga borishim, uning tevaragini yetti bor aylangach, tavof olishimni minglab marta ko’z oldimga keltirganman. Biroq qo’rqaman umidsiz bo’lib qolishdan, shuning uchun orzu-niyatimdan ayrilib qolmay deyman.

Shu kuni u Santyagoga do’kon tashqarisida yangi peshtaxta taxlashga ruxsat berdi. Hamma bir xilda orzu qilib, bir xil tush ko’rmaydi.

Oradan tag’in ikki oy o’tdi — tashqariga qo’yilgan peshtaxta juda qo’l keldi: do’kondan odam arimay qoldi. Santyago chamalab ko’rdi: ishlar shu zaylda ketsa yarim yildan so’ng u Ispaniyaga qaytadi, boz ustiga, oltmish emas, yuz yigirma bosh qo’y sotib oladi. Bir yil ichida suruviga suruv qo’shiladi va u arablar bilan savdoni boshlab yuboradi, chunki endi ularning tilida gapirishga baharnov o’rgandi. Bozordagi o’sha voqeadan beri u to’rvasidan Urim va Tumim toshchalarini qaytib olmagandi, boisiki, Misr uning uchun, xuddi xo’jayiniga Makka safari ushalmas orzuga aylanganiday, qo’l yetmas yulduz bo’lib qoldi. Yumushi uni qoniqtirar va doim xayolida kemadan Tarifga g’olib sifatida tushib kelishini tasavvur qilardi.

“Yodingda tut: hamma vaqt aynan nimani istashingni aniq bilgin”, degan edi Malkisidq.

Bo’zbola bilardi va ko’zlagan maqsadiga yetishish uchun ter to’kardi. Ehtimol, begona yurtga kelib qolish, bu joyda aldoqchiga yo’liqish, keyin esa bir pul sarflamay suruvini ikki baravar ko’paytirib olish — bularning bari uning peshonasiga bitilgandir?

U o’zidan mamnun edi. Ko’p narsani o’rgandi: endi billur sotishni eplaydi, so’z ishlatilmaydigan tilni egalladi, belgilarni baloday uqadi. Bir safar u kimdir birovning yozg’irayotganini eshitib qoldi: bu yerga chiqib kelguningcha sillang quriydi, na o’tiradigan joy, na bir ho’plam choy bor. Buning bir belgi ekanini Santyago darhol payqadi va xo’jayinga dedi:

— Qirga chiqib kelayotganlarga choy sotsak nima qiladi?

— Yaxshi taklif, o’ylab ko’rsa arziydi, — dedi u.

— Choyni billur idishlarga quyib uzatamiz. Odamlar bundan zavqlanadi, bizdan billur sotib olgilari keladi. Odamlar go’zallikka o’ch bo’lishadi.

Xo’jayin bir so’z demay unga ancha qarab turdi. Biroq shomga yaqin, nomozni o’qib, do’konni bekitgach, qarshidagi tosh yo’lakka o’tib o’tirib oldi va Santyagoga arablar qo’lma-qo’l qilib chekadigan g’aroyib chilimni taklif qildi.

— Qani menga ayt-chi, sen nimaga erishmoqchisan o’zi? — so’radi u bo’zboladan.

— O’zingiz bilasiz-ku, men uyimga qaytishni xohlayman, qo’y sotib olmoqchiman. Buning uchun menga pul kerak.

Qariya chilimga cho’g’ tashladi va qurullatib tortdi.