ANTOLOGIO

furnisis ''pesto'' ad Ido). Ol havis lore la generala senco di omna

epidemiala morbi nedistingeble : la pesto same kam la variolo, la

tuberkloso, la morbilo, la tifo, edc.

LA FALO DIL ROMANA IMPERIO ACELERESIS PER LA PESTO

La unesma dokumento qua ne limitizesas mencionar la abomindaji di

epidemio, ma anke indikas lua ekonomiala e militistal konsequi, debesas

a la historiisto Greka Thoukydides (ϴουκυδιδης). Il raportas la «pesto»,

qua, en 430 ante nia ero, devastis la habitantaro di Athina. Ica plago, qua

versimile esis la variolo, aparis en ita Greka civito ube amaseskis la

habitanti dil cirkumajo fuganta l'avanco dal armeo di Sparta. Ol mortigis

tre nombroza personi e plufebligis talgrade l'armeo di ca siejata urbo ke ol

kaptesis dal nedomajita trupi di Sparta e di lua federiti.

Plu tarde, la Romana Imperio frapesis severe per l'epidemii. Ye la 1ma

yarcento ante nia ero, la malario atingis la agrokultival arei cirkum Roma,

e, simile a ti di Athina, la rurani refujis en ica urbo.

Li adportis ibe la dicita morbo ed ol persistos en la tota aludita regiono

endemiale dum plura centi de yari. La perdi ye homala vivi quan lu

produktis esis tala ke dum la IVma yarcento, la legioni Romana precipue

konstitucesis per stranjeri rekrutita por remplasar la tro febligita Italiani.

Pro ke desfortunajo rare venas sola, ye la fino dil IIma yarcento la «pesto

di Antoninus» (probable la variolo) efektigis plusa dekado di la Romana

trupi. Talgrade ke li opozis nula rezisto a la Germanali qui invadis Italia.

Ita unesma Germanal milito esis la komenco di longa serio. Altra «pesti»

plagos diversa teritorii dil Romana Imperio, plufebligos ol ankore ed havos

gravega konsequi. Per faciligar la tasko a la barbara tribui – Huni, Alamani,

Ostrogoti e Wisigoti – qui invados amasale la Europana parto del Romana

131

Imperio, ica epidemiala morbi hastigos lua krulo. Oli febligis tilextreme la

regioni quin li atingis tam ye la demografiala vidpunto kam ye la

ekonomiala e militistala vidpunto, ed oli entravis rekurente la esforci por

rirektigo e rikonquesto dal administrerio e dal armeo di Roma.

Preske omna ica epidemial ondi naskis en la estala parto del Imperio e

difuzesis danke la prosperoza marala komerco. Departante de la portui,

oli propagesis ad la internajo di la landi per irar alonge la komercala

komunikado-voyi. La maxim richa regioni, e konseque le maxim populizita,

la mediteraneala litoro e la granda kultivata planaji, frapesis maxim severe.

La perdi ye homala vivi ruptis konstante la komercala cirkuiti, olqui esis la

motoro dil ekonomio di l'Imperio, e kreis vakuaji en l'administrerio e

l'armeo, qui esis la motori dil Imperio-autoritato.

Ultre la barbara invadi en Europa, la granda demografiala perdi produktita

per la morbo en la tota Imperio atraktis la vicina populi, apene atingata per

la plago motive di lia nomadeso e di la disperseso di lia habiteyi. Tale

Tunizia – qua lore esis Romana – invadesis dal Berberi en 542. Pose, la

epidemii intersucedante dum plura yarcenti, la posvivanti konstitucis

pokope habitantaro relative imunigita kontre la morbi. Pos plura yarcenti

relativa equilibro establisesis, ed, inter la IXma e la XIVma yarcenti, ne

plus esis importanta epidemio.

Tante plu harda esis la veko dum la XIVma yarcento kande, de 1348 til

1352, l'epidemio di nigra pesto atakis kruelege Europa. Ol nihiligis plu kam

triimo de la habitantaro ed ica katastrofatra demografiala perdi modifikis

profunde la familiala e sociala equilibri. En la ruri, la agri e la vilaji vakuigita

de lia habitanti investesis pace da homi venanta de min atingata regioni.

En l'urbi, la decimacita eliti remplasesis per altra sociala klasi. Tale debutis

en Firenze la sociala acenso dil familio Medicis, qua esabis suficante

prudenta por livigar ica urbo da la plu multi de lua membri kande la nobeli,

sucioza prezervar lia prerogativi, restis surloke e perisis grandanombre.

En tota Europa, la migradi de habitanti venanta de la min atingata arei ad

olti qui esabis devastita, asociita a la emerso di nova sociala strati,

produktis mixado de homi qua modifikis profunde la fundamenti di la socio.

LA KOLERO ESIS JERMO DI KONFLIKTI EN BALKANIA

Kin yarcenti pos la granda pesto, la kolero efektigis dum la XIXma

yarcento inter 30 e 40 milion mortinti en la tota mondo. En Balkania, ube

lu furiis dum plu kam duadek yari, olu esis la nedireta jermo di la venonta

konflikti per modifikar, dum la periodo di un generaciono, la repartiso di la

habitantaro e di la nacionesi.

On povas citar l'exemplo di Hungaria, olqua lore esis parto de la Austriana-

Hungariana Imperio. Lua oficala linguo, olta di lua eliti e di lua

administrerio esis la Germana. En 1831, pos ke la kolero efektigabis deki

132

de mili de viktimi, granda nombro de administrerial ofici, diveninta vakanta

pro la morto dil Austriana elito, okupesis da Hungariani fanatike