Бабалардын Урпагы. 3 китеп

Жаштары сылык башынан.

Эли келет эмгекчил,

Эрте-кечи талбаган.

Көздөн учуп сагынткан,

Көөнөрбөс Көңдөй эл калат.

Ой, Көөнөрбөс Көңдөй эл калат.

Белден ары көрүнгөн,

Берилип жерин урматтаган.

Бел кылып туугандыкты,

Бекем салтты улаган.

Бектер кетип, бел калат,

Бетеге кетип бел калат,

Берешен жана бай келген,

Беш энеден жылдыз жанган,

Беккул деген эл калат.

Беккулу ата тараткан,

Ой, берешен пейпил эл калат.

Бул дүйнөдө не калат?

Айдыңы алыс угулган,

Ала-сала жулунган,

Агыны күчтүү суу калат.

Жашарткан чөптүн тамырын,

Жакшысы болуп ааламдын,

Жайдын күнү агылган,

Жаап жаткан жаан калат.

Шашып өтүп тынч албас,

Шайыр-шаттуу тынчыбас,

Шагылдуу тоодо шуулдаган,

Күчүнө келип алганда,

Күнү-түнү дуулдаган,

Шамал калат зуулдаган.

Көзүнөт от көрүнүп,

Көргөн адам кубанган.

Күүлү маалы уланган,

Күмүш нуру чубалган,

Жакшылык жеңип жаманды,

Жаңылык каптап ааламды,

Күнүмдүк турмуш унутулуп,

Күн менен жылган ай калат.

Агылган ушул жашоодо,

Андан башка не калат.

Агала тоонун башынан

Ай нур чачып кайкыган.

Алтын нур жерге төгүлсө,

Агылжым төрлөр жаркыган.

Жашарткан чөптүн тамырын,

Жакшысы болуп ааламдын.

Жашоо деген бир укмуш,

Жаңылыгы көп замандын.

Адамдар айтып түгөткүс,

Акындар жазган ыр калат.

Абалтадан келаткан,

Андан башка не калат.

Ой, андан башка не калат.

***

Айылдаш менин таанышым,

Адамдын тапса айыбын.

Районго теминет,

«Акимге барып айтам» дейт,

Аким тааныш немедей,

Уята жок кенедей,

Батыл сүйлөп барк этет,

Байкушум ай, эмне дейт.

***

Анан да бир таанышымын,

Коюу жатат өрүштө.

Жылкысы жатат жылгада,

Эчкиси жүрөт кырларда

Короосуна кирген мал

Казанга кайнап жоголот

Артынан чыккан бок болот.

Ээси болсо, ал малын

Эч убакта таба албайт,

Бокко айланган ошол мал,

Ээсине кантип кайрылат.

***

Да бир агам башынан

Аялды далай айдаган.

Айлап тапкан айлыгын,

Аракка жумшап хайлаган.

Боз улан болуп кыз тандайт,

Бойдоктуктун айынан

Уялбайт окшойт ал кургур,

Боз кыроо болгон чачынан.

Боз бултук жеңем жыргатмак,

Бек кармаса башынан.

Чыт курсак балдар ойномок,

Чымылдашып кашынан.

***

Бир теңтуштун оозунан

Кыяпат сөздөр чубурган.

Андай сөз айтпай калганда,

Башы айланып ооруган.

Кыяпат айтуу жагынан,

Кыйланы артка таштаган.

Кыңылдап сүйлөп жатканда,

Кыялы учат кап-кайда.

«Кыяпатчы аке» деп,

Келиндери тергешет.

Кербези чыгып айлына.

Сөзү жаман каапырдын,

Оозурак сасык жыттанган.

Жолобой алыс качалы,

Жолу жаман андайдан.

***

Дагы бирөө бар эле

Сөзүн сүйлөйт аялдын.

Ушак-айың кеп таштайт,

Жоругу мүшкүл жамандын.

Аял эмес, эркек эмес,

Андайлар жүрөт арада,

Жаралат тура ар адам,

Жараткан ушул жалганда.

***

Дагы бирөө бежиреп,

Уялбай мактайт аялын.

«Укмуштуу болуп кетти» деп,

Учуруп жүрөт балдарын.

Аялы жүрөт кашында,

Оңдуу оокат кыла албай.

Опур-топур балдары,

Он коюн жакшы бага албай.

«Кокуйлап» жүрөт таба албай,

Кой жоготуп чалдары.

***

Туруп-туруп да бирөө

Өзүн-өзү мактаса,

Өзгөлөр угуп уялат.

Качан калат экен аа,

Кайран гана бул адат.

***

Жаманды-жаман дейт экен

Жакшыны жакшы дейт экен.

Жамандан жаман кеп калат,

Айыпка батып катүгүн,

Айың ушак таралат.

Жатындаштар аны угуп,

Башын жерден ала албайт,

Башкаларча баса албайт,

Бөтөндөрдөн корунуп,

Бөдөнөдөй жашынат.

Жакшыдан-жакшы кеп кетет

Жакындар угуп демденет.

«Азамат эр болчу» деп,

Айлы бүтүн шерденет.

***

Дагы бирөө чемпион,

Ушак айтуу жагынан.

Атагы чыккан башынан,

Аялды артка таштаган.

Айлы болот ызы-чуу,

Ал ушактын айынан.

Эркек туруп катүгүн,

Элине катын атанган.

Кебин сүйлөйт зайбынын,

Кейпи бузук андайдын.

Жүргөн жери чаң-тополоң

Жүз кара шакмардын.

***

Көзү каткан дүйнөдөн,

Кул бий болду.

Аңыраңдап «Жашоо» деп,

Ач көзддүгүн койбоду.

Өлүк дүйнө дегенди,

Үйүнө жыйып салыптыр.

Учугун чубап оокаттын,

Укмуштуудай байыптыр.

Ал бий болуп жүргөндө,

Курган журт куурады.

Жанаша жүрүп жакырлык,

Жоксуздук белин тушады.

Тойгуза албай курсагын,

Жакырлар өтө көп болду.

Капасы жок кымпыйып,

Бий дүнөйсү төп болду.

Эл башкарса ошол кул,

Эси дарты дүйнөдө.

Анткени анын оокаттан,

Көзү катып калганда.

Ошонусу арман да.

Жакшы бийидин жышааны,

Дүйнө жыйбас шумкарлыгы.

Биримдик журт деген,

Бирге болот эл менен.

Калыс карап баарысын,

Камдуу болот бий деген.

Эл жерине бел болуп,

Эли даңктуу бий менен.

Ушундай оор жашоодо,

Эли бийин бел тутат.

Бийи элди башкарып,

Алга сүрөп баратат.

Кул бий болгондо,

Эли самсып кыйналат.

Күчөп азап тозогу,

Күндө кайгы аралайт.

***

Аялына ээ боло албаган

Акаев чыкты арадан,

Катынын тилин алып,

Калың журтту бащкарган.

Далайга запкы көрсөттү,

Көр оокаттын айынан.

«Алтын жана доллар»– деп,

Ооналактап кайсалаган.

Баласы хулиган баштанган

Бакиев чыгып эл башкарган.

Кулдар элди башкарса,

Куу жыгач болот бул заман.

***

Түн ортосу болгондо

Атасы чырды баштады.

Мурду канап аялы,

Ач кыйкырык ташталды.

Балдары жүрөт буркурп,

Кыздары ыйлайт чуркурап.

Үй-бүлөсүн түнкүсүн,

Көчөгө айдайт командир.

Андайлардан алыс жүр,

Адатың менен жерге кир.

Үйүнөн чыгып көчөлөшүп,

Эртеси дагы ызы-чуу,

Ажырашуу башталат,

Аялы качып төркүнүнө.

Айлап, жылдап көп жатат,

Качан калаар экен аа

Кайран гана бул адат

Өмүр боюу келатат,

Ажырашып, элдешип,

Айлада жок пенделик.

***

Жылкычы деген агам бар

Жеңелери тамашалайт,

« Көл толкуса, толкуйт го,

Шопур бала толкубайт.

Тоо толкуса, толкуйт го,

Биздин бала толкубайт».

Тоодой элес сактаса,

Тоодой агам бар тура.

Көлдөй болуп жайкалса,

Көлдөй жөлөк бар тура.

Көлдөй элес берсе да,

Көлөй журтта көрүнүп,