Беларусь. Памятное лето 1944 года (сборник)

Канцэпт «памяці» ў яго вершах найчасцей выступае тым духоўным цэнтрам, які кандэнсуе ў сабе глыбінныя энергетычныя сілы чалавека, надае ім высокую шкалу каштоўнаснай рэалізацыі. Толькі ўнутранай, крэпка знітаванай з роднымі каранямі мінулага духоўнай працы памяці пад сілу найбольш дакладны і маральна апраўданы выбар мэты і сродку дзеяння, толькі ёй дадзены часавы зазор погляду ў мінулае, для таго каб «расцягнуць» яго, упусціць у тэмпаральны працэс сучаснасці.

Менавіта памяць і задае вышыню той асноўнай маральнай планцы ў выбары дзеянняў чалавека. Таму наша паяднанне ў адзіны мастацка-псіхалагічны комплекс канцэптаў «памяці» і «абавязку» ўтрымлівае пад сабой яшчэ і задачу раскрыцця творчага механізму перадачы ідэйна-пафаснай скіраванасці ваеннай лірыкі А. Куляшова як найбольш выразнай адзнакі яго паэзіі.

Так, у вершы «Паведамленне ТАСС», напісаным у 1941 г., паэт шчыра заяўляе, што калі з цягам часу яго лірычны герой прыедзе ў родны кут і знойдзе ў бацькавай хаце старую газету, дзе прачытае: «Паведамленне ТАСС», то адразу – «I ўспомню ўсё, чым жыў на свеце, //1 ўсё, што хвалявала нас» [2, с. 36].

Шчырае жаданне лірычнага героя верша, акрыленага новымі жыццёвымі павевамі і турботамі, захаваць у сваёй памяці кожную важную старонку жыцця народа як асабісты маральна-духоўны клопат падкупляе сваім грамадзянскім і чалавечым духоўным аптымізмам, прыдае ўпэўненасць паверыць у яго сапраўднае перажыванне за свой край і Радзіму.

У фінальным слупку верша выразна абазначана вялікая роля, якая адведзена менавіта чалавечай памяці як асноўнаму носьбіту духоўнасці ў чалавеку:

Захочацца з юнацкай далі
Яшчэ раз навіну пачуць,
А там,
Як класікі пісалі,
Навек забыцца і заснуць.

[2, с. 36]

«Забыцца і заснуць» тут зусім не азначае выпасці з народнага жыцця, а хутчэй наадварот. Сон у дадзеным выпадку мае пад сабой выразнае азначэнне аб пераходзе жыццёвай біяграфіі героя ў актыўную фазу падсвядомага народнага жыцця, бо сон тут не столькі пасіўная, а, наадварот, вельмі актыўная духоўная фаза ўнутранага адчування героя. I таму аўтар з вялікай павагай ставіцца да дасягнення сусветнай класічнай літаратуры, беручы яе ў свае сведкі і дарадцы, таму што мастацкая класіка заўсёды бачыла ў чалавеку несмяротную яго сутнасць – боскую душу.

У сваім знакамітым вершы «Балада аб чатырох заложніках» А. Куляшоў, засноўваючыся на рэальным факце вайны, вельмі абвострана ставіць пытанне аб абавязку чалавека. Камандзіру партызанскага атрада бацьку Мінаю карнікі-фашысты прапануюць зрабіць выбар: ці здацца і скарыцца ім на міласць, ці стаць віноўнікам, як яны лічаць, смерці чатырох блізкіх людзей – сястры і трох яго родных дзяцей, якіх захопнікі ўзялі ў заложнікі.

У сюжэтнай канве балады паэт выразна акцэнтуе ўвагу на тое, што, нягледзячы на сваю гаротную долю быць расстралянымі, заложнікі не хацелі б, каб бацька і брат скарыліся ворагу, бо старэйшыя з іх добра разумеюць, што фашысты іх ужо ніколі не выпусцяць са сваіх крывавых лап. I калі нават бацька прыйдзе і скарыцца ворагу, то не будзе затым каму адпомсціць забойцам, не толькі за іх смерць. I паэт вуснамі сястры Міная дакладна даводзіць тэту думку:

Спі, засні, – суцяшае кабета, —
Спі, сынок, не твая тэта справа.
Спі, наш татка не прыйдзе,
На тэта
Ён не мае бацькоўскага права

[2, с. 62]

Захопнікі, нелюдзі, якія лічаць апраўданым расстрэльваць малых дзяцей, не могуць дыктаваць законы маральнага права, нават любога права, таму барацьба і перамовы з імі не могуць весціся па нейкіх правілах. 3 імі трэба весьці барацьбу толькі да іх поўнага знішчэння:

Цэліць кат
У льняныя галовы,
Пачынае
3 сына Міная.
Стрэл.
Упаў хлапчук трохгадовы,
Кат ізноў пісталет узнімае.

[2, с. 62]

Не бачыць у дзіцячых «льняных галовах» боскіх анёлаў можа толькі самая антычалавечая сіла, сіла беспрасветнай цемры, з якой не можа быць ніякага прымірэння. Толькі фальшывы пацыфізм неяк спрабуе, нават сёння, апраўдваць зладзейства гэтых гнастычна-хтанічных сіл. Свой абавязак перад Радзімай і родным краем, а таксама сіламі святла і дабра бацька Мінай поўнасцю выканаў, хоць і з вялікім унутраным болем і незагойнай душэўнай ранай для сябе. Вось чаму прызывае А. Куляшоў:

Перад бацькам Мінаем
Станьце, ўсе бацькі, на калені!

[2, с. 62]

У ваенна-патрыятычным вершы-баладзе «Над брацкай магілай» (1942 г.) паэт складае гімн-рэквіем загінуўшым на рускай зямлі воінам-землякам, якія ў баі з ворагам «чэсна галовы злажылі». Рэфрэнам у творы праходзяць такія радкі, якія ў пачатку твора гучаць наступным чынам: