Беларусь. Памятное лето 1944 года (сборник)

Мы без слёз іх хаваем,
Памятаем
Пра свой абавязак,
Нашы слёзы саромяцца
мужных вінтовак і касак.

[2, с. 64]

Менавіта феномен памяці найбольш дапамагае салдатам быць мужнымі і стойкімі ў найцяжэйшых умовах ваеннага змагання. Помніць – гэта значыць вечна тварыць унутры сваиго сэрца і розуму цяжкую маральную працу у адказнасці за адпаведнасць сваіх учынкаў высокаму званию чалавека.

Заканчваецца верш ужо больш жорсткім і пашыраным прызывам-зваротам змагацца з захопнікамі:

Мы сяброў засыпаем зямлёй —
Ленінградцы, татары, узбекі,
Мы клянёмся варожай крывёй
Напаіць беларускія рэкі.
Мы салют аддаём,
памятаючы свой абавязак,
I не плачам, бо слёзы
суровых саромяцца касак

[2, с. 64]

Ёсць у народа такое павер’е, што калі зямля змешваецца з вадой, то яна робіцца граззю, а калі яна злучаецца з крывёю сваіх сыноў, то становіцца Радзімай, святой зямлёй. У гэтых заключных радках балады выразна праяўляецца мудрасць народнага мыслення. Кроў варожых салдат не можа злучыцца з захопленай імі зямлёю, яна павінна быць змыта вадою нашых чыстых рэк. А кроў нашых воінаў, бо кроў заўсёды была сімвалам генетычнай памяці народа, павінна яшчэ болей натхніць абаронцаў Айчыны ў змаганні з лютым ворагам.

Вяршынным творам ваеннай лірыкі А. Куляшова, безумоўна, стала яго паэма «Сцяг брыгады», якая па праве лічыцца ўзорам беларускай героіка-патрыятычнай паэзіі савецкага прыгожага пісьменства.

Сам жанр паэмы ў выглядзе вядзення галоўным героем дзённіка, думаецца, абраны аўтарам дзеля рэалістычнага раскрыцця шмат у чым непадуладных лагічнаму тлумачэнню трагічных падзей пачатку ваеннай навалы. Тэта гаворыць аб тым, што А. Куляшову хацелася як мага дакладней і скрупулёзней ухапіць рэальны план драматызму наступіўшых перамен у жыцці асобнага чалавека і народа.

Мастацкая форма дзённіка дазваляла аўтару крыху спрасціць фармальную задачу разгортвання тэксту ў часе, але разам з тым надавала яшчэ большую вагу выяўленню прасторава-часавай панарамы падзей у іх сімвалічна-каштоўнасным і ідэалагічным аспекце.

Важнейшым арганізуючым тэмпаральным сімвалам-паняццем з’яўляецца ў паэме раскрыццё канстанты памяці, якая набольш выразна і сутнасна факусіруе і фарміруе падзейную і духоўную дынаміку паводзін герояў твора.

Так, галоўнаму герою паэмы Алесю Рыбку ў кукаванні зязюлі – «Дні міналі, мінулі, // Адкукавалі зязюлі», у стракатанні коніка – «Лічыць часу сухой траве, // Нібы конік, гадзіннік чуецца» [2, с. 93], у пошуме лесу – «Б’е гадзіннік. Прыгадваю я, // Што мы ў лесе, не дома» [2, с. 88] настой л іва чуецца кліч сэрца – ціканне гадзінніка. Памяць няўмольна патрабуе ад герояў выбару. Час як бы пачынае настойліва вывяраць і правяраць людзей на іх сапраўдную адпаведнасць сучаснаму стырнавому моманту.

Феномен памяці да сёння застаецца неразгаданай таямніцай прыроднай праявы, якой надзелены чалавек. Магчымасць чалавека ўтрымліваць у жыцці карціны і вобразы падзей і людзей, якіх ужо няма ў наяўнасці, застаецца асноўнай крыніцай чалавечага духоўнага дамінавання ў прыродна-жывёльным свеце.

Вось чаму галоўнай прычынай свайго служэння і адданасці доўгу, Радзіме, жонцы, родным дзецям для галоўнага героя паэмы Алеся Рыбкі становіцца карціна ўспаміну пра загінуўшых таварышаў, якая шмат разоў паўстае перад ім:

Бо чаму, як заплюшчыць ён вочы,
Стаяць, як жывыя,
Маладыя, суровыя,
Гарадскія, вясковыя
Дзецюкі – баявая сям’я?

[2, с. 68]

Сцяг? Хіба яго ўспомніць я мог,
Ачуняць ад страты?..

[2, с. 97]

Аўтар нават узмацняе фактар амнезіі ў героя, калі далей даводзіць нам:

Тэта праўда.
На сцяг зусім
Ён забыўся,
Чаго яшчэ болей?
Не прышлі б мы, ён бы аб ім
I не ўспомніў ніколі.

[2, с. 97]

Паэт зазначае, што скалечаныя, надламаныя душа і цела Ворчыка, які стаўся «чалавекам без веры», як бы павінны знікнуць з матэрыяльнай і быційнай прасторы свету, яна выцясняецца, ігнаруецца іншымі рэчамі навакольнага асяроддзя і часавым дыферэнцыялам. Містычна разумее тэта і Мікіта («сам сабе ён капае дол» [2, с. 98]).

Вобраз ямы паўстае ў мастацкім выяўленні аўтара праекцыяй негатыўнай вертыкальнай быційна-часавай прасторы на паніжэнне, таго, што не вытрымала логікі каштоўнасна-духоўнай вартасці гарызантальнай прасторы рэльнага жыцця і павінна выпасці, знікнуць з яе.