Беларусь. Памятное лето 1944 года (сборник)

Улічваючы ўсе фактары, улады заходнебеларускага рэгіёна спачатку засяродзілі ўвагу на аднаўленні савецкай сістэмы землекарыстання. Гэтая работа праводзілася ў адпаведнасці з пастановай ЦК КП(б)Б і СНК БССР «Аб устанаўленні гранічных нормаў землекарыстання на адзін сялянскі двор і надзяленні зямлёй беззямельных і малазямельных сялянскіх гаспадарак», якая была прынята 21 лістапада 1944 г. [14, арк. 37]. Працэс аднаўлення гэтай сістэмы адбываўся на класавай аснове: нямецкія дзяржаўныя маёнткі былі поўнасцю ліквідаваны. Па падліках С. Л. Казловай, акупантамі было створана 1505 такіх маёнткаў [5, с. 199]. Па звестках Міністэрства землекарыстання БССР, на акупіраванай тэрыторыі рэспублікі было створана 1649 такіх маёнткаў [14, арк. 3]. Напрыклад, у Жабінкаўскім раёне акупанты стварылі 30 «ваенна-прыгонніцкіх гаспадарак», у Васілішкаўскім – 27, Зэльвенскім – 21, Ляхавіцкім – 6 [17, арк. 24, 25, 57, 83, 91]. Відавочна адно: тэта праблема патрабуе дадатковага высвятлення.

Адначасова ішло пераразмеркаванне зямельнага фонду, які знаходзіўся ва ўласнасці заможных сялян – так званых кулакоў. Тэта работа распачалася вясной – летам 1945 г. [14, арк. 27]. Па звестках Наркамата землекарыстання БССР, да снежня 1945 г. 98 500 сялянскіх гаспадарак атрымалі зямлю і тым самым «было ліквідавана беззямелле сярод сялян заходніх абласцей» [14, арк. 3]. Мясцовыя ўлады былі зацікаўлены ў хутчэйшай ліквідацыі сялянскага мала-зямелля. Тым больш, што зямельных рэзерваў у дзяржавы хапала. На тэты час свабодны дзяржаўны зямельны фонд у заходніх абласцях БССР складаў каля 2 млн га [14, арк. 7]. Між тым сяляне-беднякі, не маючы коней, валоў і пасяўнога зерня, нярэдка адмаўляліся ад дадатковай зямлі. Дзеля таго, каб дапамагчы ў апрацоўцы зямлі калгасам, беднякам і гаспадаркам, якія не мелі рабочай жывёлы, улады прыступілі да арганізацыі машынна-трактарных (машынна-конных у іх складзе) станцый. Такія станцыі – па адной на раён – ствараліся ва ўсіх заходніх абласцях [15, с. 53].

Калі падвесці вынікі пачатковага аднаўленчага перыяду ў сельскай гаспадарцы БССР, які адбываўся ў 1943–1945 гг., трэба адзначыць, што ў тэты час дзяржавай з руін і пажарышчаў у першую чаргу аднаўлялася вытворчая база саўгасаў і калгасаў усходніх абласцей рэспублікі. Аднак аднаўленчы працэс праходзіў вельмі марудна. У канцы 1945 г. пасяўныя плошчы ў Беларусі складалі толькі 73,8 % ад узроўню 1940 г., пагалоўе буйной рагатай жывёлы – 56,6, коней – 56,3, свіней – 29,4, авечак і коз – 34 %. Ураджайнасць збожжавых у мінімальнай ступені перавышала ўзровень прыроднай (біялагічнай) урадлівасці глебы і складала па ўсіх катэгорыях гаспадарак каля 8 ц/га (у калгасах -7,7 цэнтнера з гектара). Гэтыя факты сведчаць, што сельская гаспадарка БССР пасля вызвалення рэспублікі ад нацысцкіх акупантаў як па аб’ектыўных, так і суб’ектыўных прычынах апынулася ў стане цяжкага крызісу.

Крыніцы і літаратура

1. Народное хозяйство Белорусской ССР за 40 лет / Госплан БССР; под ред. С. Н. Малинина-Минск, 1957.

2. Национальный архив Республики Беларусь (далее – НАРБ). – Фонд 4п. – Воп. 46. – Спр. 234: Справка «О совхозах» Наркомата Совхозов Белорусской СССР по состоянию на 1 октября 1944 года.

3. Шестая сессия Верховного Совета БССР. 21–24 марта 1944 г.: стенограф, отчет – Минск, 1946.

4. Нарыс гісторыі беларускай дзяржаўнасці: XX стагоддзе/М. П. Касцюк [і інш.]; рэдкал.: А. А. Каваленя [і інш.]; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т гісторыі. – Мінск, 2008.

5. Беларусь. 1941–1945: подвиг. Трагедия. Память: в 2 кн. – Кн. 2 / Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т истории; редкол.: А. А. Коваленя (пред.) [и др.]. – Минск, 2010.

6. НАРБ. – Фонд 4п. – Воп. 46. – Спр. 56: Докладная записка заведующему сельхозотделом ЦК КП(б)Б тов. Тишкову С. И. инструктора сельхозотдела Гарусина «О проверке хода сева озимых по Гомельской области», 4 сентября 1944 года.

7. НАРБ. – Фонд 4п. – Воп. 46 – Спр. 51: Справка заместителя заведующего сельхозотделом ЦК КП(б)Б П. П. Ковальчука «О состоянии животноводства в районах, освобожденных от немецких захватчиков».

8. НАРБ. – Фонд 4п. – Воп. 46. – Спр. 65: Справка о выполнении Наркоматом Совхозов БССР Постановления СНК БССР и ЦК КП(б)Белоруссии от 29 марта 1944 года «О восстановлении совхозов Наркомсовхозов в Гомельской, Могилевской, Полесской и Витебской областях».

9. НАРБ. – Фонд 4п. – Воп. 46. – Спр. 51: Справка инструктора сельхозотдела ЦК КП(б)Б Лазовского «О ходе реэвакуации скота из восточных областей, 10 июля 1944 года».

10. Коммунистическая партия Белоруссии в резолюциях и решениях съездов и пленумов ЦК. – Т. 4: 1945–1955 / Ин-т истории ЦК КПБ; редкол.: Г. Г. Бартошевич (пред.) [и др.]. – Минск, 1986.

11. Псторыя Беларуси у 6 т. – Т. 6: Беларусь у 1946–2009 гг. / Л. Лыч [і інш.]; рэдкал.: М. Касцюк (тал. рэд.) [і інш.]. – Мінск, 2011.

12. НАРБ. – Фонд 4п. – Воп. 46. – Спр. 31: Заявление Железняк Лукерьи Ивановны тов. Сталину.