Так случилось не без причины. Тот, кто не суров, не стоек и непостоянен, кто склоняется перед тяжелыми событиями и не противостоит превратностям судьбы, – тот нежен и подобен воску и слабым растеньицам. Это случается особенно со слабенькими телом людьми, такими, как дети и женщины: они будто бы изнеживаются и душой. Напротив, воины, моряки, земледельцы считаются закаленными и телом, и духом. Поэтому нежность понимается как порок. В качестве похвалы это слово используется, когда жесткость и трудность являются пороками, например, «жесткая пища», «жесткая постель», «жесткая почва», а также «трудный характер», как, например, трудноуправляемый конь, с трудом обучаемый и, так сказать, формируемый ум. Все это также можно назвать нежным, когда оно не жесткое, что похвально. Говоря об изображениях, Квинтилиан отмечает: «Произведения того мастера жестче, а у этого – нежнее». Изображениями называются работы скульпторов, литейщиков и прочих мастеров изготовлять фигуры живых существ; к ним относятся и картины, работы живописцев. Древние писали не на стенах, а на досках, откуда слово
«Производить» сродни слову гончар, который лепит из глины. Это – общее слово для всего, что создается человеческими талантом, мастерством и руками, особенно всего необычного и нового. «Воспроизводить» означает производить по подобию другой формы и некоторым образом подражать, изображая. Цицерон говорит во второй книге «Об ораторе»: «За этим пусть последует упражнение, в коем он должен с точностью воспроизводить подражанием избранный образец»[331]
. Квинтилиан, X. 1: «Подражание также помогает восприимчивости, но только в том случае, если ученик будет воспроизводить то, что учит». У него же: «Мне кажется, что Марк Туллий, полностью посвятив себя подражанию грекам, воспроизвел силу Демосфена, мощь Платона и приятность Исократа». Отсюда слово «произведение»: образ, подобный живому образцу или сделанный правдоподобно, как скульптура.Ioannes Carrapha strenuus Decurio Neapolitanus, cum in arce, quae dicitur Capuana, imaginem regis armati, equoque insidentis pingendam curasset, et circum eam quatuor virtutes Iustitiam, Charitatemque, sive Largitatem, Prudentiam, ac Temperantiam, sive Fortitudinem (est enim ambigua pictura) a me contendit, ut versus totidem facerem, singulos in singularum libellis, quos manu tenebant, scribendos: addiditque, ut duos saltem eo biduo, qui superioribus imaginibus iam prope absolutis adscriberentur. A pictore enim se deceptum, qui non praemonuisset scribere superiores versus antequam ad inferiores pingendas descenderet imagines, ideoque tempus componendorum versuum spe sua brevius esse: alioqui non ita commode postea scribi. Ego etsi febrire incipiebam, tamen me facturum recepi, ac plus exolvi, quam promisi. Tres enim versus Iustitiae, Largitatis, Temperantiae, eodem die ad hominem misi, quos cum pictor esset descripturus, et plurimi homines lectitarent (est enim locus ille totius urbis celeberrimus), nescio quo pacto Antonius audivit, lectosque, mirum dictu, quantopere carpsit: denique hominem deterret ne versus impolitissimos egregie picturae, atque illi loco, quem ad suum et regis decus elegisset, inscriberet. Iubet biduo expectare, et familia Carrapha, et castello Capuano, et regia pictura dignos se daturum, itaque octavo ab his verbis die totidem suos tradit, nihildum me earum rerum per valetudinem resciscente. Eos versus Ioannes ad me mittit, et iam convalescebam, nondum tamen domo prodire ausus, remque omnem gestam exponit. Ego meos postridie absolvo, ille suos septem diebus ferius, utrique ostenduntur, utrique nostrorum suos defendere, alterius impugnare, sui cuique fautores adesse. Scinditur incertum studia in contraria vulgus, ut in eodem loco Vergilius. At Ioannes, ut incertus quid ageret, utrosque mittit ad regem, in expeditione agentem, velut iudicem atque arbitrum. Is quoque ne quem damnare videretur, rem in medio reliquit: tantum utrosque commodos esse respondit. Seorsum autem meos (ita duo mihi secretarij retulerunt) plus succi habere confessus est: ex quo factum est, ut neutri scriberentur, quos hic ego caeteris iudicandos subieci. Et si quis tales imagines alicubi pingere velit, ut habeat utros eligat. In suis ille loquentes facit, aut lectores, quod et absurdum, et obscurum est: aut virtutes, tanquam non de se, cum tamen de se loquantur. Ego virtutes ipsas, non modo aperte loquens de se singulas, sed etiam ita, ut versus in eum ordinem possint redigi, quo pictor imagines pingere velit. Istius nequeant a prudentia incipere: qui hi sunt: