Французская навела XX стагоддзя

Насталі доўгія веснавыя дні. Цяпер афіцэр прыходзіў да нас, калі ўжо дагарала сонца. Як і зімою, ён насіў шэрыя фланелевыя штаны, але куртку змяніў на лягчэйшую вязаную, а швэдар — на кашулю з адкрытым каўняром. Аднойчы вечарам ён сышоў уніз з кніжкаю ў руках, трымаючы палец між старонак. На твары ў яго была радасная ўсмешка, як у чалавека, што смакуе наперад задавальненне, якое ён з кімсьці зараз падзеліць.

— Я прынёс гэта вам. Старонка з «Макбета». Божа! Як велічна!

Ён разгарнуў кнігу.

— Надыходзіць канец. Магутнасць выслізгвае з Макбетавых рук разам з прыхільнасцю тых, хто ўрэшце ўбачыў яго агідную, пыхлівую сутнасць і расчараваўся ў ім. Дваране, якія абараняюць гонар Шатландыі, чакаюць яго падзення. Адзін з іх апісвае трагічныя прыкметы набліжэння катастрофы...

Ангус
На руках сваіх
Ён адчувае слізь і кроў забойстваў;
За вераломства помсцяць яму здрады;
І слухаюцца ўсе яго загадаў,
Не ад любові: бачыць ён, што ўлада
Матляецца на ім, як плашч гіганта
На злодзеі куртатым.

Ён падняў галаву і засмяяўся. Я здзіўлена падумаў, ці не мае ён на ўвазе таго ж тырана, што і я. Але ён сказаў:

— Ці не праўда, што менавіта гэты неспакой не дае спаць вашаму адміралу Дарлану? Дальбог, я шкадую гэтага чалавека, нягледзячы на пагарду, якую адчуваю да яго, як і вы. Падпарадкоўваюцца яму ўжо не ад любові, а ад страху. Правадыр, ад якога адвярнуліся паплечнікі, — проста вартая жалю марыянетка... Але... але... ці можна было жадаць чаго-небудзь іншага? Хто, як не такі ж змрочны славалюб, як ён, узяў бы на сябе гэтую ролю? А зрабіць гэта трэба было. Нехта павінен, але, нехта павінен быў здрадзіць сваёй радзіме, таму што ні сёння, ні яшчэ доўга Францыя не зможа самахоць кінуцца нам у абдымкі, не страціўшы пачуцця сваёй вартасці. Часам самая брудная зводніца стварае найвыдатнейшы саюз.

Ён імкліва загарнуў кнігу, сунуў яе ў кішэню курткі і неяк машынальна паляпаў па кішэні далонню. На яго доўгім твары з'явілася шчаслівая ўсмешка.

— Павінен папярэдзіць, — сказаў ён, — што мяне не будзе два тыдні. Я еду ў Парыж і радуюся гэтаму. Надышла мая чарга ісці ў адпачынак, і я ўпершыню прабаўлю яго ў Парыжы. Гэта вялікі дзень для мяне. Самы вялікі дзень у чаканні другога, які, я спадзяюся ўсёю душою, абавязкова настане, і калі трэба, я буду чакаць яго гады. Маё сэрца ўмее доўга чакаць. Я думаю, што сустрэну ў Парыжы сяброў, многія з якіх, дбаючы пра стварэнне цудоўнага саюзу нашых двух народаў, прысутнічаюць на перагаворах з вашымі палітычнымі дзеячамі. Такім чынам, я стану маленькім сведкам гэтага вялікага шлюбу... Мушу дадаць, што я шчаслівы за Францыю, раны якой дзякуючы гэтаму загояцца вельмі хутка, але яшчэ больш я радуюся за Германію і за сябе! Ніхто яшчэ так не выйграваў ад добрае справы, як выйграе Германія, вярнуўшы Францыі яе былую веліч і волю! Дабранач.

Атэла
Святло задзьму. Спярша задзьму я свечку,
Пасля яе.

Мы не бачылі, як ён вярнуўся.

Мы ведалі, што ён тут, бо прысутнасць у доме чужынца пазнаецца па шмат якіх прыкметах, нават тады, калі ён і нябачны. Але многа дзён — больш за тыдзень — мы яго не бачылі.

Ці прызнацца мне? Яго адсутнасць не давала мне спакою. Я думаў пра яго; не ведаю, ці адчуваў я спагаду і хваляванне. Мы не заводзілі гутарку пра яго. Але калі часам мы чулі над сабою ўвечары глухі стук яго няроўных крокаў, то па ўвазе, з якою пачынала вязаць пляменніца, па некаторых ледзь прыкметных рысах, што надавалі яе твару выраз адначасова ўпарты і засяроджаны, я адчуваў, што яна падзяляе мае думкі.

Аднойчы мне прыйшлося пайсці ў камендатуру на нейкі выклік. Калі я запаўняў паперы, Эбрэнак выйшаў са свайго кабінета. Спачатку ён не заўважыў мяне і загаварыў з сяржантам, што сядзеў за столікам каля вялікага люстэрка на сцяне. Я пачуў яго глухі і пявучы голас і, хоць мне ўжо не было чаго рабіць у камендатуры, не ведаю чаму, застаўся — я хваляваўся, нібы чакаў нейкае развязкі. Я ўбачыў у люстэрку яго бледны і змарнелы твар. Вочы яго ўзняліся і сустрэліся з маімі, мы глядзелі адзін на аднаго колькі хвілінак, пасля ён павярнуўся тварам да мяне. Вусны яго растуліліся, ён павольна і лёгка падняў руку і адразу ж яе апусціў. Ледзь прыкметна, не адводзячы ад мяне погляду, пакруціў галавою з нейкай усхваляванай нерашучасцю, нібы казаў сабе «не». Пасля пакланіўся, апусціў вочы і, пакульгваючы, пайшоў у свой кабінет.