Французская навела XX стагоддзя

Чацвёра мужчын і дзве жанчыны выйшлі з трох даволі няўклюдных фургончыкаў. Разам з дарослымі было трое ці чацвёра дзяцей, якія нешта не падзялілі і сварыліся.

У натоўпе чуліся дасціпныя рэплікі наконт паважанага ўзросту фургончыкаў і мажнасці жанчын.

— Калі яны будуць рабіць трапецыі, то за гэта варта і заплаціць.

— Або хадзіць па канаце...

— Не хацеў бы толькі я быць унізе ў гэты момант.

Хтосьці груба засмяяўся.

— Урэшце, — заўважыў стары Перэс, — гэта такія ж гаротнікі, як і мы. Ім трэба добра завіхацца, каб зарабіць пару су.

Поль Нанервіч маўчаў. Яго позірк спыніўся на адным з артыстаў цырка. Той складаў у штабель дошкі, якія яму падавалі з фургончыка напарнікі. Чалавек увесь час рухаўся, і цяжка было сачыць за яго тварам. Гэта быў здаровы, дужы, шырокі ў плячах мужчына. Яму было гадоў 45. На ім былі штаны з сіняй тканіны, шатландская кашуля, у якой пераважаў чорны колер, і невялікая бэжавая кепка, якая адкрывала высокі лоб. З-за грукату дошак і размоў у натоўпе Поль не мог чуць, пра што гаварыў чалавек, але, відаць, ён жартаваў са сваім таварышам, бо абодва часта смяяліся.

— Я ўпэўнены, што ведаю таго чалавека, які складвае дошкі, — сказаў Поль.

— Можа, дзе бачыў у іншым цырку?

— Наўрад.

— Часам можа здацца...

— Не, я ўпэўнены.

— Ну, тады пагавары з ім.

Паляк вагаўся, паглядзеў на старога гішпанца, на цыркача і сказаў:

— Не, не варта.

Два жаданні змагаліся ў душы ў Поля: першае — падысці, павітацца з цыркачом; другое — хутчэй пакінуць гэтае месца, вярнуцца дадому і замкнуцца.

— Пайшлі, — сказаў Перэс, — кульнём па шкляначцы. Што, мы не бачылі, як ставяць лаўкі?

Яны зайшлі ў кафэ на вуліцы Фюмэ. Заказалі бутэльку белага віна. Стары ўсё расказваў пра даваенны цырк.

— Ты, — казаў ён, — ты не памятаеш таго часу, бо ты быў яшчэ малады. Дый ці быў той цырк у тваёй Польшчы?

Поль нічога не адказаў, і стары працягваў расказваць з такой жа стараннасцю, як і працаваў каля печы ў цагельні. Поль слухаў яго не надта ўважліва. Твар цыркача, яго аблічча, яго паходка не давалі яму спакою. Чым больш ён думаў пра гэта, тым больш пераконваўся, што ведае гэтага чалавека. Ведае добра і блізка. Яму здавалася нават, што іх знаёмства адбылося не так ужо даўно.

Ён паспрабаваў сабраць свае ўспаміны пра цырк, але так нічога і не сказаў. Не хацеў перабіваць старога.

Апоўдні Поль прыйшоў дадому. Прыгатаваў сабе абед. І акурат у гэты час з вуліцы данесліся гукі бубна і трубы. Ён падышоў да акна. Па вуліцы памалу рухаўся цыркавы фургончык. За рулём сядзела адна з тых мажных жанчын, якіх Поль бачыў на плошчы. Разам з ёю былі два музыканты, хлапчук у паношаным сурдуце і з вялізным чорным цыліндрам на галаве. Ён вырабляў розныя фокусы. Як толькі музыканты рабілі паўзу, чацвёрты чалавек паведамляў праз рупар:

— Сёння вечарам, роўна ў 20 гадзін, на плошчы...

Ён расказваў пра міжнародны цырк Зэпіно, пра яго звярынец, пра яго каралёў эквілібрыстыкі, жангліравання, пра Заро — караля бізуна...

Чалавек, якога Поль нібыта ведаў, біў у бубен. На ім была тая самая вопратка. Аднак добра разгледзець яго з другога паверха было немагчыма. Чалавек схіліўся над бубнам і, здавалася, быў цалкам захоплены сваёй справай. У Поля ўзнікла жаданне хутчэй спусціцца па лесвіцы, дагнаць фургончык, які ехаў так марудна... Аднак ён, як прыбіты, застаўся стаяць ля акна. Яго ахапіла тое ж адчуванне, што і раніцай на плошчы: зноў — унутраная напружанасць, зноў — боль у сэрцы.

Ён вярнуўся да стала і хуценька скончыў свой абед. Прыбраў са стала, навёў парадак на кухні і пайшоў у кафэ Платан. Кожную суботу ён любіў заходзіць сюды, каб пагуляць з сябрамі ў шарыкі. Наведнікаў яшчэ не было, і Поль прысеў за неасветлены столік. Да самага вечара ніяк не выходзіў з галавы барабаншчык. Ніколі так бяздарна не гуляў Поль. Яго партнёры страшэнна раззлаваліся, бо тройчы па яго віне вымушаны былі плаціць за пачастунак. Пасля ўсяго сапернікі прапанавалі ім рэванш, але Поль устаў з-за століка.

— Мне трэба дадому.

У адказ пачуўся смех, колкія жарты. Поль усміхнуўся, хацеў штосьці растлумачыць, але тут жа зразумеў, што ў такім шуме яго слоў ніхто не пачуе.

Але замест таго каб ісці дадому, ён накіраваўся да плошчы. Ён яшчэ не ведаў, ці пойдзе ў цырк. Такое пытанне нават і не паўставала перад ім. Аднак нейкая невядомая сіла, супраць якой ён нічога не мог зрабіць, цягнула яго на плошчу.

Цырк асвятляўся дзесяткам ліхтароў, што гайдаліся на дроце. Зверху ніякага брызенту не было, толькі вакол арэны і лавак для гледачоў была нацягнута тканіна. Людзі заходзілі ў гэтую імправізаваную залу. Хлапчукі спрабавалі як-небудзь пралезці пад тканіну, але жанчына з цырка сачыла пільна і адганяла іх ад агароджы. Чалавек з рупарам зноў і зноў паўтараў вартасці каралёў свайго цырка.