Французская навела XX стагоддзя

Поль падышоў да ўвахода і паспрабаваў паглядзець, што адбывалася ў зале. Яму ўдалося ўбачыць толькі куток арэны, дзе яго «знаёмы» правяраў, як нацягнуты канаты. Зноў Полю захацелася і зайсці ў залу, і тут жа, як злодзею, уцячы адсюль. На нейкі момант ён пашкадаваў, што пайшоў з кафэ. Машынальна рука намацала ў кішэні некалькі манет. Поль дастаў іх, паглядзеў і... зноў паклаў на месца. Доўга яшчэ ў нерашучасці мучыўся чалавек, пакуль нарэшце не адрэзаў:

— А, было — не было!

Ён дастаў грошы і наблізіўся да ўвахода. Сеў у першым радзе і пачаў шукаць барабаншчыка. Але таго нідзе не было. Прадстаўленне пачалося, а ён так і не з'явіўся. Поль без увагі назіраў за падзеямі на арэне. Ён усё шукаў і шукаў таго чалавека ў шатландскай кашулі. Нарэшце, калі маленькая дзяўчынка пакідала арэну на веласіпедзе з адным колам, чалавек з рупарам паведаміў:

— А зараз на арэне Заро! Кароль бізуна, вялікі маэстра ласо!

Ужо па сілуэце Поль пазнаў таго, каго шукаў. Цяпер цыркач быў апрануты ва ўсё чорнае. На галаве вялікі чорны капялюш. Ніжняя частка твару прыкрыта чорным кашнэ. Адны толькі вочы караля бізуна заставаліся адкрытымі.

Заро сапраўды па-майстэрску валодаў ласо: яно імкліва кружылася над яго галавой, ляцела ўправа, улева, назад, уперад, узнімалася, апускалася, каб зноў узляцець...

Калі ў ласо, нібы ў гняздзе, пачала скакаць дзяўчынка, ён падбег да дзвярэй і ўзяў падрыхтаваны для яго бізун. Гэта быў вельмі доўгі бізун, і Заро пачаў спрытна размахваць і страляць ім. У руках Заро бізун вырабляў такія складаныя і рэзкія піруэты, што ад яго адрываліся і падалі ўніз шматкі. Ад гэтых стрэлаў Поль здрыгануўся. Па спіне пабеглі дрыжыкі.

Перад Заро з'явілася дзяўчына. Яна брала ў рукі газету, якая тут жа разляталася на кавалкі ад трапных удараў Заро. Адным узмахам бізуна Заро тушыў запаленую свечку, збіваў з галавы дзяўчыны карабок запалак... Калі Заро сваім бізуном перабіў папалам цыгарэту ў губах у дзяўчыны, чалавек з рупарам закрычаў:

— Заро, кароль бізуна, ніколі не дапускае прамашкі! Калі сярод прысутных ёсць смелы чалавек, ён можа выйсці на арэну і заняць месца дзяўчыны! Ніякай рызыкі не будзе!

Публіка ўсхвалявана загула. Адны смяяліся, другім здавалася жахлівай нават думка наблізіцца да гэтага страшнага бізуна, які ўсё страляў і страляў...

Рупар працягваў:

— Чакаем! Чакаем адважнага чалавека! Ён будзе трымаць не цыгарэту, а газету! Гэта далёка ад твару! Маленькі жарт, паверце!

Поль ужо не валодаў сабой. Яго цела падпарадкоўвалася гэтаму невядомаму голасу, што даносіўся з рупара. А можа, позірку караля бізуна...

— А вось і смелы чалавек! Давайце павітаем яго!

Чалавек з рупарам пачаў расхвальваць Поля. А па зале пакацілася новая хваля ўзрушэння. Полю здалося, што да яго даляцелі словы старога Перэса:

— Брава, палячок!

Але ён ужо нікога не слухаў. Ён узяў у рукі згорнутую газету, якую перадала яму дзяўчына, і стаў на яе месца. Ён чакаў, трымаючы збоку газету, у поўнай нерухомасці. Нібы чорная ноч навалілася на Поля, калі перад ім спыніўся Заро.

Цішыня.

Неверагодная доўгая цішыня. Затым першы ўдар бізуна, які праляцеў дзесьці побач з газетай. Ад гэтага ўдару Поль адчуў правай рукой рух паветра і ў яго лопнула барабанная перапонка. Магчыма, гэты ўдар і прывёў яго ў прытомнасць. Поль нібы прыкаваў сябе позіркам да гэтага чалавека ў чорным, і з губ міжволі вырвалася прозвішча:

— Пайчэнман!

Чалавек з бізуном не мог гэтага пачуць, аднак погляд у яго цяпер быў іншы. Па той іскрынцы святла, што зляцела з-пад чорнага капелюша, Поль адчуў, што і яго таксама пазналі. І за некалькі секунд перад вачамі ясна праплылі рэальныя карціны.

Пайчэнман! Чалавек з бізуном. Эсэсавец жудаснага канцлагера ў Львове. Эсэсавец з бізуном, які прымушаў распранацца палонных і хвастаў іх на свой любімы манер. О, гэта быў мастак садызму. Артыст, нават ужо тады. Ён мог хлёсткім ударам адарваць сасок грудзей, выбіць вока, адсекчы вуха. Там, у канцлагеры, кожны эсэсавец меў сваю спецыялізацыю, але ніхто не дасягнуў такіх вяршынь. Пайчэнман быў сапраўдны геній бізуна.

І цяпер ён тут. Насупраць. У яго руках.

Поль Нанервіч, былы вязень гэтай фабрыкі смерці, усміхнуўся. Чалавек з бізуном стаяў перад ім і дрыжаў. Гэта можна было заўважыць і па руцэ, і па спалоханым позірку. Поль Нанервіч трымаўся спакойна. Ён чакаў. З яго нібы спаў цяжкі груз, калі ён змог сказаць сабе прозвішча гаспадара гэтага твару. Поль ужо ясна ўсведамляў, што адбудзецца, калі ён зробіць хоць адзін жэст, скажа хоць адно слова. Там, ля дзвярэй, стаяць два жандары. Яны ведаюць усю яго гісторыю і, безумоўна, арыштуюць былога эсэсаўца. Поль іх добра ведаў. Потым будзе працэс. Суддзі. Сведкі... Адно яго слова можа змяніць усё існаванне гэтага чалавека, жыццё цырка, праграму сённяшняга вечара... Адно слова, адзін жэст — і гэты круглы цырк, абгароджаны нікчэмнай тканінай, стане тэатрам драмы. Ці будзе эсэсавец абараняцца? Ён не зможа зрабіць гэта: яму страшна. Ці ў стане ён толькі дакладна зрабіць свой удар бізуном?

Пры гэтай думцы Поль сціснуў зубы. «Што ж, я дару табе твой шанц. Калі ты мяне зачэпіш...»