Французская навела XX стагоддзя

Публіка з нецярплівасцю чакала. З залы даносіліся шэпты. Не адводзячы позірку ад Пайчэнмана, Поль бачыў, як да іх набліжаецца чалавек з рупарам. Ён нават ясна пачуў:

— Чаго ты чакаеш?

І спакойна, але дастаткова гучна, каб пачуў Пайчэнман, Поль таксама спытаўся:

— Сапраўды, гер Пайчэнман, чаго вы чакаеце?

Двойчы, раз за разам, стрэліў бізун. Ад другога ўдару папера парвалася ў руцэ паляка. Пачуліся апладысменты. Чалавек з бізуном, здавалася, скамянеў на месцы.

Вяртаючыся ў залу, Поль Нанервіч падышоў да караля бізуна і ціха сказаў па-нямецку:

— Брава, гер Пайчэнман! А вы не пастарэлі...

П'ер Куртад Канец Італіі

Аўтобус пад'язджаў да Рыма.

— Мадам і месье, — пачуліся словы гіда, які сядзеў побач з шафёрам, давяральна схіліўшыся над мікрафонам, — мы цяпер едзем па так званай Кампанія Рамана*. Хутка вы ўбачыце сем пагоркаў Вечнага Горада. Мы знаходзімся ў кутку свету, які быў апеты найвялікшымі паэтамі і даў сюжэты для славутых карцін. Гэты ўрадлівы да самага канца існавання Рымскай імперыі край выглядае цяпер спустошаным, але тым не менш велічным...

* Назва мясцовасці, якая ляжыць на поўдзень ад Цібра, паміж морам і Апенінамі.

«Вось яна, гэтая Кампанія Рамана, — падумаў Арман, — над якой ліў слёзы Шатабрыян, над якой Гётэ... над якой Стэндаль... і столькі іншых, і столькі фраз, слоў...»

— У цябе ёсць Стэндаль?

— Ёсць, любы, — сказала маладая жонка Армана, з якой яны былі ў вясельным падарожжы.

Лора, як і ён, скончыла філалагічны факультэт, і таму яны былі ўпэўненыя, што, працуючы ўдваіх, змогуць жыць спакойна. Яны мелі ўсё, каб быць шчаслівымі.

Арман адгарнуў «Старонкі Італіі», выдадзеныя Марціно, на 232 старонцы і ціха, усхваляваны гукам уласнага голасу, прачытаў: «За тры ці чатыры лье ад Рыма пачынаеш заўважаць гэтае поўнае бязлюддзе, гэтае цудоўнае запусценне, пра якія гаварылі столькі падарожнікаў. Калі б такому вялікаму манарху, як Напалеон, удалося акультурыць гэтыя землі, Рым страціў бы тры чвэрці сваёй прыгажосці. Я еду і бачу краявіды, якія выклікаюць захапленне, гэта значыць сумныя, спакойныя, грандыёзныя, якія глыбока кранаюць душу...»

— Што з табой, дарагая?

— Не, нічога, — сказала яна. — Гэта спёка. Зараз пройдзе...

Але гэта не праходзіла. Трэба было спыніць аўтобус. Лорын твар пазелянеў. На лбе блішчалі буйныя кроплі халоднага поту. Арман падтрымліваў ёй галаву над адной з тых канаў, што бачылі рымскія легіёны і самога Стэндаля, які, паміраючы ад суму, пакідаў Чывітавек'я. Горад гэты можна было бачыць і цяпер, адлюстраваны на сценках паліўных рэзервуараў, знемагаючы ў белым святле.

— Мне лепш, — сказала яна, — ужо лепш. Не хвалюйся... Зараз паедзем, я заплюшчу вочы, паспрабую заснуць.

— Але ты нічога не ўбачыш, — сказаў Арман.

— Нічога, ты мне раскажаш. Я ўбачу ўсё тваімі вачыма...

Гэта кранула Армана да слёз. Лора не была прыгожай, але між імі існавала вялікая інтэлектуальная блізкасць. Да таго ж наперадзе ў іх было ўсё жыццё.

Яны селі ў аўтобус. Яна прыпала тварам да яго пляча. Ён прыкрыў вочы рукой. Яна сказала: «Расказвай».

Арман глядзеў на пралысіны ўзгоркаў, на вялізныя яркія рэкламныя шчыты, што ўзвышаліся тут і там і настойліва патрабавалі ад аўтамабілістаў ужываць аперытыў Бранка і машыннае масла Эсо.

«Але, зрэшты, — падумаў ён, — Стэндалю, магчыма, спадабалася б сустрэць у гэтым поўным бязлюддзі і цудоўным запусценні рэкламу тканін фірмы...»

Ён меў на ўвазе букеты чырвоных металічных ружаў, разоў у дваццаць большых за звычайныя, прымацаваныя на слупах, якія стаялі на роўнай адлегласці ўздоўж дарогі.

— Ведаеш, любая, гэта вельмі прыгожа. Але вельмі цяжка пра гэта гаварыць, менавіта таму, што вельмі прыгожа. Таму, што нічога і няма. У сутнасці, гэта прыгажосць успамінаў. Я задаю сабе пытанне, што павінны думаць тыя, хто не атрымаў класічнай адукацыі? Асабіста я згадваю падручнік лаціны і граматыку Крузэ. Гід сказаў, што мы ўедзем у Рым праз браму Народа, якую перабудаваў Мікеланджэла. Я якраз успомніў, што Стэндаль піша, як ён уязджаў праз гэтую самую браму Народа і мытнікі сваімі адміністрацыйнымі прычэпкамі прымусілі яго пачакаць. Гэта неверагодна, як адна дэталь можа ўсё сапсаваць. Ты Стэндаль, ты прыязджаеш у Рым, збіраешся завесці сабе тут каханку... і ты рвеш горла з «фараонамі», якія прымушаюць цябе гібець у пыле!

— І ты таксама, — сказала яна, — ты едзеш у Рым са сваёй няшчаснай жонкай, у якой баліць сэрца, у аўтобусе, і яна не дае табе жыцця. Сапраўды, адна дэталь можа ўсё сапсаваць...

— Не будзь дурніцай, — сказаў Арман, — я не Стэндаль. Вось і пагоркі. Сем пагоркаў. На іх растуць прыморскія хвоі.

Арман адной рукой знайшоў у Стэндаля фразу пра прыморскія хвоі, у той час як другой гладзіў мокры Лорын лоб. «Маркотныя хвоі вянчаюць з усіх бакоў пагоркі Вечнага Горада».

— Цікава, які эфект можа мець простая фраза. Я сказаў бы: «Вось сем пагоркаў, увянчаных прыморскімі хвоямі...» А «маркотныя хвоі» і «Вечны Горад» усё мяняюць...

— Мне лепш, — сказала Лора.