Французская навела XX стагоддзя

Мілес устаў і агледзеў Сіместраў. Ён — высокі, хударлявы, з румянкам на твары. Выгляд — каралеўскі. Чалавек абмежаваны. Яна — моцная мускулістая жанчына. Нават жахліва мускулістая, — падумаў Мілес. Маргарэт, дарэчы, таксама ў многім падобная на яе: жыццё на вольным паветры, усмешка да вушэй, мужчынскі смех і добрыя старыя сябры. Мілесу стала агідна, і ён апусціўся ў плеценае крэсла. У гэтым шатландскім куточку чалавечнымі Мілесу здаваліся мяккія абрысы ўзгоркаў, цяпло каньяку і ён сам, Мілес. Астатняе было — ён пашукаў абразлівага слова, — астатняе было «арганізаванае». Задаволены сваім слоўнікавым запасам, Мілес глянуў на жонку і насуперак свайму жаданню пачаў:

— Калі я ўдзельнічаў у французскай і італійскай кампаніі...

Яго голас гучаў неяк ненармальна. Ён адчуў, што на яго глядзіць Сіместр, і адгадаў яго думку: «Стары бедачына Мілес, з ім нешта не тое, яму трэба было б заняцца пола і кінуць піць абы-што». Гэта раззлавала Мілеса, і ён зноў пачаў мацнейшым голасам:

— На поўдні Францыі і Італіі жанчыны не гуляюць у тэніс. Яны стаяць каля сваіх дамоў і глядзяць на прахожых. Калі ў іх пытаюцца і памыляюцца, яны гавораць: «Пайшоў ты...»

«Пайшоў ты» Мілес вымавіў неяк камічна.

— Калі ж памылкі не адбылося, яны гавораць: «Заходзь».

Аднак слова «заходзь» Мілес сказаў амаль шэптам і зусім не камічна. Сіместр хацеў быў спыніць Мілеса, але стрымаўся. Абедзве жанчыны пачырванелі.

— Яны не займаюцца спортам, — гаварыў далей Мілес нібы сам сабе, — яны пяшчотныя і крыху мяккія, як вераснёўскія абрыкосы. У іх няма клубаў, затое ёсць мужчыны ці адзін мужчына. Увесь свой вольны час яны бываюць на сонцы, і іх скура пахне сонцам. Голас у іх слабы. Яны ніколі не гавораць «хэло».

І меланхалічна дадаў:

— Праўда, гэта ангельскае слова. Як бы там ні было з тымі паўднёвымі жанчынамі, якіх я ведаў, іх я люблю больш, чым праклятых зануд з іх клубамі, гольфам і эмансіпацыяй.

І ён наліў сабе каньяку. Настала няёмкая паўза. Сіместр дарэмна шукаў якой-небудзь смешнай фразы. Маргарэт пакрыўджана глядзела на мужа. Ён падняў вочы:

— Не трэба крыўдаваць, Маргарэт. У 1944-м я цябе не ведаў.

— Але ж ты не павінен нам расказваць пра сваіх дзевак, Мілес. Спадзяюся, што нашы сябры прабачаць...

Але Мілес не слухаў яе. Ён устаў і, узяўшы бутэльку, пакіраваў у глыбіню парку. Далей ад тэніса, галасоў, твараў. Ён трохі хістаўся, аднак яму было прыемна. Яшчэ лепш стала, калі ён лёг і зямля закружылася пад ім, нібы ваўчок. Велізарны ваўчок, ад якога пахла сухім сенам. Зямля ўсюды пахне аднолькава смачна. Мілес прыплюшчыў вочы і ўдыхнуў далёкі знаёмы пах, пах горада і мора, што лашчыла гарадское прыбярэжжа, пах порта.

Дзе ж гэта было? У Неапалі ці ў Марселі? Разам з амерыканцамі Мілес удзельнічаў у абедзвюх ваенных кампаніях. Ён з страшэннай хуткасцю ехаў у джыпе, якім кіраваў мурын. Раптам машыну моцна падкінула, жудасны ляск металу аглушыў Мілеса. Ён апынуўся ў полі, сярод жыта, і ледзьве дыхаў, зноў прывыкаючы да жыцця, баючыся, што яно пакіне яго назаўсёды. Рухацца ён не мог. Мілес адчуў нейкі непрыемны і адначасова цікавы пах — пах крыві. Над яго галавою паволі гайдаліся каласы, а ў вышыні — празрыста-блакітнае італійскае неба. Ён паварушыў рукой і засланіўся ад сонца. Абмацваючы далоняю твар, ён спрабаваў успомніць, што з ім здарылася. Потым зноў страціў прытомнасць.

Сам ісці ён не змог. Яго занеслі на хутар, які спачатку здаўся яму вельмі няўтульным. Балелі ногі, і было страшна ад думкі, што ён не зможа хадзіць, гуляць, як калісьці, у тэніс, гольф. Ён усё паўтараў хірургу: «У нашым коледжы мне не было роўных у гольфе». Мілесу было 22 гады. Яго загіпсавалі і ўладкавалі на гарышчы. Праз акенца можна было ўбачыць поле, спакойную раўніну, неба. Страх не пакідаў Мілеса.

Італійкі, якія даглядалі яго, маглі трошкі гаварыць па-ангельску. Толькі праз тыдзень Мілес заўважыў, што ў малодшай жанчыны былі чорныя-чорныя вочы, што ў яе залацістая скура і што яна была мажнаватая. Ёй было гадоў 30, можа, трохі менш. Муж яе ваяваў супраць амерыканцаў. Старая маці плакала і рвала на галаве валасы, расказваючы, як яе сына сілком забралі ў салдаты. Мілесу было няёмка глядзець на яе. Яму здавалася, што перажываць так не варта. І, каб супакоіць старую, гаварыў, што ўсё не так страшна, сын хутка вернецца і ўвогуле яшчэ нічога невядома. Маладзіца больш маўчала, часам усміхалася, паказваючы белыя зубы. З дзяўчат, якіх ведаў Мілес, яна была першая, каго амаль не цікавілі яго ўспаміны пра каледж. А між тым іх узаемаадносіны турбавалі і непакоілі Мілеса: гэтыя недагаворкі, гэтыя ўсмешкі, гэтыя позіркі спадцішка. Аднак ён рабіў выгляд, што нічога не заўважае.