Французская навела XX стагоддзя

«Ну чаму? Чаму? Ну чаму?» Пайшлі! І-і-і раз! Ды не, не так! Назад! Назад! Ну вось, вось — радасны тон, так, яшчэ, плаўна, на дыбачках, з жартам, з іроніяй. Правільна, правільна, можна паспрабаваць, гэта кранае. А цяпер — наіўны выгляд, і — можна асмеліцца выказаць і некаторыя ісціны, няхай нават і жорсткія, можна перайсці да яго, ён абажае гэта, трошкі яго пацвяліць, ён абажае такую гульню. Э, тут — увага! — цішэй, цішэй, тут пачынае ўжо быць небяспечна, але нічога — можна паспрабаваць, яму гэта можа здацца пікантным, забаўным, прываблівым. А цяпер — якую-небудзь гісторыю, якую-небудзь скандальную гісторыйку, з інтымнага жыцця яго знаёмых, у якіх ён бывае ў гасцях, якія яго паважаюць. Гэта яго зацікавіць, звычайна ён любіць падобныя рэчы... Ах, не — божа, якое глупства! — гэта ж яго зусім не цікавіць, гэта даўно перастала яму падабацца: як ён раптам нахмурыўся, які адразу зрабіўся грозны, ён зараз гнеўна іх абсячэ, пачне ўшчуваць, скажа штось зневажальнае, зробіць так, што яны — мімаволі — уразумеюць усю сваю нізасць. Дый нават калі і не зробіць цяпер — то пасля знойдзе найменшы выпадак, і нічога яму не адкажаш, ён жа зробіць гэта ў сваёй невыноснай, іншасказальнай манеры.

Божа, як гэта вымотвае! Як вымотвае ўсё гэта бясконцае, стараннае скаканне перад ім: назад, і наперад, і наперад, і наперад, зноў назад, а цяпер — вакол яго — закружылі, закружылі і на дыбачках — пайшлі, не зводзіць з яго вачэй! — і ўбок, і наперад, і назад, каб падарыць яму такое задавальненне.

V

Спякотнымі ліпеньскімі днямі сцяна насупраць скідала ў маленькі ссырэлы двор цяжкае і рэзкае святло.

Пад гэтаю важкай гарачынёй утваралася пустая бяздонная прорва, і цішыня, і ўсё нібы завісала, чулася толькі пранізлівае, агрэсіўнае скрыгатанне крэсла па кафлянай падлозе, бразганне дзвярэй, і раптам, у гэтай гарачыні, у гэтай цішы — нечаканы холад, шчымлівая туга.

Яна ляжала і не варушылася, на самым краечку ложка, стараючыся займаць як мага менш месца, напружаная, нібыта чакаючы, што зараз нешта выбухне, нешта наваліцца на яе з гэтай пагрозлівай цішыні.

Часам такое пачуццё ўзнікае ад сакатання цыкад у скамянелай пад сонцам, нібыта мёртвай прэрыі — пачуццё холаду, самоты, пакінутасці ў цэлым варожым свеце, дзе рыхтуецца нешта трывожнае.

І тады ляжыш, нерухомы, у траве, пад пякучым сонцам, прыслухоўваешся і чакаеш.

Яна чула, як скрозь цішыню, уздоўж старых, у сінюю палоску шпалераў у калідоры, уздоўж пакрытых бруднаю фарбай сцен да яе далятае шоргат ключа ў замку. Яна чула, як зачыніліся дзверы ў кабінет.

Яна ляжала, па-ранейшаму скурчаная, і нерухома чакала. Найменшы рух — пайсці ў ванную вымыць рукі, пусціць з крана ваду — здаваўся ёй дзёрзкім выклікам, раптоўным скачком у прорву, учынкам, поўным адвагі. Такі нечаканы шум пушчанай вады ў гэтай навіслай цішы быў бы нібы сігнал, нібы заклік да іх, ён быў бы што той непрыемны дотык, калі кончыкам палкі дакранаешся да медузы і потым з агідай чакаеш, як яна скаланецца, узгорбіцца і зноў распаўзецца.

Яна адчувала, што і яны, выцягнуўшыся, нерухома ляжаць за сцяной і гатовыя ў любы момант ускінуцца, заварушыцца.

Яна не варушылася. І здавалася, увесь дом, уся вуліца — ухваляюць яе, лічаць гэтую нерухомасць зусім натуральнай.

Здавалася абсалютна бясспрэчным, што адчыніўшы дзверы і зірнуўшы на лесвіцу, з якой веяла непарушнаю, безасабовай і бясколернай супакоенасцю, лесвіцу, на якой, здаецца, не засталося ні ценю людзей, якія па ёй прабягалі, нават малога ўспаміну пра іх сляды, здавалася, што стоячы ля акна і гледзячы на фасады дамоў, лаўкі, старых кабет і дзяцей, што праходзяць па вуліцы, трэба як мага болей чакаць, стаяць вось так, нерухома, не рабіць нічога, не варушыцца, бо найвышэйшае разуменне, сапраўдная мудрасць якраз і ёсць — варушыцца як мага меней, не рабіць нічога, бяздзейнічаць.

Самае большае — можна было хіба, з вялікаю перасцярогаю, каб не пабудзіць нікога, зажмурыўшы вочы, спусціцца па змрочнай і мёртвай лесвіцы і ціха рушыць па вуліцы, уздоўж сцен, каб самую крыху падыхаць, каб трошкі парухацца, не ведаючы, куды ідзеш, не жадаючы нікуды ісці, а потым вярнуцца дадому, сесці на край свайго ложка і зноў, сагнуўшыся, нерухома чакаць.

VI