Imperium

I tak patrząc, jak z tysięcy drobin, grudek i okruszyn, z pyłków, cząstek i kamyków profesor i jego uczniowie od lat składają zagubione obrazy świętych, ludzi i legend, czuję się, jakbym w tym chłodnym i zakurzonym podziemiu był świadkiem narodzin nieba i ziemi, wszystkich kolorów i kształtów, aniołów i królów, światła i ciemności, dobra i zła.

Z Nowogrodu do Mińska, na zjazd Frontu Narodowego Białorusi. Na zjazd ten wziął mnie ich wielki pisarz — Wasyli Bykau. Bykau jest wysokim, rosłym mężczyzną, małomównym, nawet milczącym, ale milczącym życzliwie, przyjaźnie. Bohater jednej z jego powieści („Piaskowisko”) — Agiejew — bardzo przypomina z wyglądu i zachowania samego Wasyla. Agiejew odwiedza swoje rodzinne miasteczko, szuka śladów przeszłości:

„Rozejrzał się. Plac zmienił się nie do poznania, ale cerkiew pozostała i ona właśnie pomogła mu zorientować się w terenie. Należało teraz skręcić w zaułek i pójść ulicą w dół. Starając się opanować niepokój, Agiejew szybkim krokiem skierował się w stronę przedmieścia, najpierw na Zieloną, doskonale mu znaną uliczkę, zabudowaną typowymi, drewnianymi domkami z malutkimi ogródkami i sadami, sięgającymi do głębokiego jaru ze strumykiem i starymi drzewami na zboczach” (W. Bykau — „Piaskowisko”).

W całej Białorusi, która jest krajem równinnym, płaskim jak spokojne morze, w lecie zielonym i szafirowym od chabrów, a w zimie białym i czarnym od wron, pełno takich miasteczek jak to, które odwiedza Agiejew. Białoruś jest krajem rolniczym, chłopskim i język białoruski przechował się właśnie na wsi. Znajduje to wyraz i w czasie obrad zjazdu. Wielu delegatów z miasta mówi kilka zdań po białorusku, a potem przeprasza i przechodzi na rosyjski — w tym języku łatwiej im mówić. Delegaci z wiosek nie mają tych trudności. Ważne dla Moskwy strategiczne położenie Białorusi sprawiło, że i carat, i bolszewicy prowadzili tu metodyczną, brutalną i zaciekłą politykę rusyfikacji. W latach trzydziestych rozstrzelano albo wywieziono prawie całą inteligencję białoruską. Masakry organizował zaufany Berii i jego przyjaciel, Gruzin Canawa. Tych, którzy ginęli, oskarżono, że są agentami Polski. Moskwie chodziło o to, aby Białoruś zamieszkała rosyjskojęzyczna ludność, nawet nie naród rosyjski, tylko rosyjskojęzyczna ludność.

Na zjeździe mówi się dużo o skutkach katastrofy w Czarnobylu. Bo fala radioaktywna z elektrowni uderzyła przede wszystkim w Białoruś. Wychodzący w Mińsku miesięcznik „Nemań” drukuje zdjęcie białoruskiego chłopca urodzonego po eksplozji w Czarnobylu. Chłopiec jest porcelanowo biały, ma wielkie, czarne i smutne oczy i zamiast włosów — jasny puch na całej głowie.

Zamieniam się w słuch, kiedy jeden z delegatów rozważa, która dominacja jest dla Białorusi groźniejsza — Rosji czy Polski? I dochodzi do wniosku, że Polski, bo Polska jest bardziej atrakcyjna.

Cały dzień autobusem z Mińska, do mojego rodzinnego Pińska. Ten sam pejzaż od rana do wieczora, jakby stało się w miejscu. Gdzieś tylko płytkie i kręte koryto Niemna. Gdzieś prosta linia Kanału Ogińskiego.

Pińsk. Czuję się jak Agiejew:

„Starając się opanować niepokój, Agiejew szybkim krokiem skierował się w stronę przedmieścia, najpierw na Zieloną, doskonale mu znaną uliczkę, zabudowaną typowymi, drewnianymi domkami z malutkimi ogródkami i sadami, sięgającymi do głębokiego jaru ze strumykiem i starymi drzewami na zboczach”.

W południe poszedłem do kościoła. Po mszy, kiedy wychodzili ludzie, podszedłem i spytałem, czy ktoś pamięta moich rodziców, którzy uczyli tu w szkole. I powiedziałem, jak się nazywam. Okazało się, że ci, którzy wychodzili ze mszy, to byli uczniowie mojej mamy i taty, starsi o pięćdziesiąt lat.

Wróciłem do domu swojego dzieciństwa.

III CIĄG DALSZY TRWA (1992-1993)

CIĄG DALSZY TRWA

Wiek XX w historii współczesnej zaczęła Rosja rewolucją 1905 roku i zamyka go rewolucją, która skończyła się rozpadem ZSRR w 1991 roku.

Historia w tym kraju jest żywym wulkanem, ciągle burzy się i trwa i nie widać, żeby chciała się uspokoić, zęby chciała odetchnąć.

Pisarz rosyjski Jurij Boriew porównał historię ZSRR do jadącego pociągu:

„Pociąg jedzie w świetlaną przyszłość. Prowadzi go Lenin. Nagle — stop, dalej nie ma torów. Lenin wezwał do dodatkowej pracy w soboty, położono szyny i pociąg pojechał dalej. Teraz poprowadził gc Stalin. Znów skończyła się droga. Stalin kazał rozstrzelać połowę konduktorów i pasażerów, a resztę zmusił do kładzenia nowych torów. Pociąg ruszył. Stalina zastąpił Chruszczow, a kiedy skończyły się szyny, polecił rozbierać te, po których pociąg już przejechał, i układać je przed parowozem. Chruszczowa zamienił Breźniew. Kiedy znowu skończył się tor, Breżniew decyduje się zasłonić okna i tak kołysać wagonami, żeby pasażerowie myśleli, iż pociąg jedzie dalej” (J. Boriew — „Staliniada”).