Интеллектуальный капитал и потенциал Республики Беларусь

Осознание духовной сопричастности к национально значимым культурным артефактам открывает возможность представителю каждой нации идентифицировать себя в качестве субъекта особой историко-феноменологической ауры. В этом видится и «коллективное бессознательное», глубоко затрагивающее эмоционально-чувственную сферу, эмпатию, способность к сопереживанию, соучастию. На более высоком, сознательном, мировоззренческом уров не художественные концепты, смыслообразы затрагивают структуры миропонимания и мироотношения, формируют наиболее общие принципы социального действия. Благодаря своей способности передавать духовный аспект жизненного опыта они становятся предпосылкой успешной социализации субъекта в рамках конкретной национальной культуры. Кроме того, «постижение социальности в особой художественной/духовной форме становится условием, позволяющим активно действующему субъекту (личности) не только раскрыть социальное начало как потенциал конкретного в историко-культурном содержании субъектного состояния, но и развить его собственно человеческое содержание, воплотив его в художественной форме» [Иванов, 2002, с. 341].

Процесс вхождения белорусской словесности в широкий контекст культур имел глубинные, субстанциональные основания, обусловленные объективными законами историко-культурного, духовного развития, мировоззренческими факторами, новым художественным мышлением эпохи. Мощным двигателем становился сам поиск собственной национальной сущности, культивирование национального чувства, выступающего специфической формой про явления прекрасного в искусстве. Общекультурный фон в своих достаточно пестрых проявлениях становился знаком своеобразного проецирования духовной реальности, способом выявления индивидуального и национального мироощущения. При этом возможность культурной конвергенции и взаимодополняемости, а иногда и взаимопереходности «ядерных» и «периферийных» процессов, открывала путь для продуцирования уникальных художественных шедевров, соотнесенных с миром красоты, духовных устремлений, гуманных отношений.

Глава 15 Літаратуразнаўства як фактар структуравання інтэлектуальнага капіталу

15.1. Традыцыі айчыннага літаратуразнаўства і сучасны літаратурны працэс

Станаўленне і развіццё айчыннага літаратуразнаўства, пачынаючы пры-нам сі з 20–30-х гадоў мінулага стагоддзя, вызначалася двума істотнымі фак-тарамі: адзінай дыялектыка-матэрыялістычнай метадалогіяй і адзінствам на-вуковай прасторы ў былым СССР.

Пры гэтым не трэба звужаць паняцце навуковай метадалогіі толькі да «са-цыя лагізму», «класавага падыходу» і нават ленінскай тэорыі адлюстравання. Дыялектыка-матэрыялістычная метадалогія, адпавядаючы ўяўленням свайго часу пра сусвет і пазнанне і адлюстроўваючы прынятую іерархію духоўных вартасцей, дапускала даволі шырокі спектр асобных навукова-метадычных сістэм – ад лотманаўскага структуралізму да герменеўтыкі. Таму на кожным этапе гісторыі беларускае літаратуразнаўства мела даволі шырокі арсенал сродкаў, кола ўласных ідэй і шэраг бліскучых даследчыкаў, якія гэтыя ідэі ўвасаблялі.

Іншая справа, што асобныя перыяды гісторыі – і ў першую чаргу 20-я і асабліва 30-я гады мінулага стагоддзя – былі не надта спрыяльнымі як для развіцця тэарэтычнай думкі, так і для вывучэння творчасці асобных пісьменнікаў. Аднак забарона на пэўныя імёны і творы або зададзенасць літаратуразнаўчых ацэнак абумоўліваліся не навуковай метадалогіяй, а камуністычнай ідэалогіяй, якая на кіроўвала, арыентавала або стрымлівала даследчыцкую цікавасць, задавала, так бы мовіць, пэўную аксіялагічную шкалу, звязваючы літаратуру, літарату разнаўства і літаратурную крытыку з палітыкай. Тым не менш у савецкі час былі выпрацаваны адзіная навуковая тэрміналогія, адзінае поле навуковых паняццяў, у рамках якога адбываўся дыялог літаратуразнаўцаў, пісьменнікаў, публіцыстаў, грамадства. Прычым дыялог гэты складаўся з найшырокага нацыянальнага шматгалосся. З’яўляючыся складоваю часткай савецкай навукі, беларускае літа-ратуразнаўства ўспрымала, засвойвала «як свае» і развівала дасягненні гума ні-тарнай думкі вялікай краіны. Дастаткова нагадаць, што сярод навукоўцаў даваеннага часу, якія арыентаваліся на сацыялагічны метад, былі і сапраўдныя зоркі навукі – М. Гарэцкі, А. Бабарэка, І. Замоцін, М. Піятуховіч, Я. Барычэўскі, А. Ваз нясенскі, чые працы былі і ёсць унёскам у тэзаўрус беларускага літара ту-разн аўства Ад часу стварэння Акадэміі намаганнямі некалькіх пакаленняў вучоных была выпрацавана адносна аўтаномная ад іншых гуманітарных навук і ад самой прыгожай славеснасці цэласная з’ява – навуковая літаратуразнаўчая трады-цыя, якая сама па сабе з’яўляецца кластарам нашай нацыянальнай культуры.