Интеллектуальный капитал и потенциал Республики Беларусь

Тым не менш уяўляецца несумненным, што ў цэлым паняційны апарат су-часнага літаратуразнаўства істотна абнавіўся, перш за ўсё коштам эстэтыкі пост-мадэрну, якая ігнаруе правілы, што былі абраны папярэднімі літаратуразнаўчай і эстэтычнай традыцыямі. У выніку той жыццёвы матэрыял, адлюстраванне якога ўвогуле ляжала за межамі эстэтычнага, не проста пачаў наўпрост вызначацца ў такой сваёй якасці, але і эстэтызавацца, адкуль вынікнула тэндэнцыя парушэння норм, прычым не толькі эстэтычных, але і маральна-этычных. Працэс мадэрнізацыі іерархіі духоўных вартасцей непазбежна мае свае выдаткі, дэманструючы спробы пераадолець маральныя нормы, якія падаюцца састарэлымі і непатрэбнымі, і намацаць край. Але паколькі асоба знаходзіць апірышча і сіс-тэму крытэрыяў у самой сабе, то гэтага краю ўсё няма і няма… І менавіта на-цыянальная літаратурная традыцыя з’яўляецца тым, што павінна яго адзначыць у цяперашнім духоўным свеце чалавечай асобы.

15.3. Беларускае акадэмічнае літаратуразнаўства і новая літаратурная сітуацыя

Натуральна, што ў час, калі ўнутранае аблічча чалавека змяняецца, калі пераемнасць саміх літаратурных традыцый у многім парушана, пачынаюць выяўляцца як скептычныя настроі адносна нацыянальных і гуманістычных маральных вартасцей увогуле, так і пэўны «літаратурны нігілізм» у пры-ватнасці. Паспяховасць дзейнасці літаратараў пачынае наўпрост вымярацца фінансавымі паказчыкамі ці непасрэдным «сацыяльным эфектам» па прын-цыпе «вясной пасадзіў, увосені выкапаў». Імкненне да непасрэднага эфекту выштурхоўвае літаратуразнаўства на рынак, а задавальненне патрэб апошняга вядзе да разбурэння традыцыі, пра якую мы казалі вышэй. Ці не самі ж філолагі сталі аўтарамі «сотні лепшых сачыненняў» (хочацца сказаць «чор-ных сотняў») або «кароткіх пераказаў твораў», што павінны замяніць – і замяняюць! – самі мастацкія творы?

Зразумела, што ў гэтых умовах акадэмічнае літаратуразнаўства мусіла пайсці, так бы мовіць, «пазітывісцкім» шляхам, аддаючы належнае ўзбагачэн-ню фактаграфічнай базы, каталагізацыі дадзеных, выдавецкай і тэксталагічнай рабоце, перакладчыцкай дзейнасці.

Але аднаго «пазітывісцкага» падыходу недастаткова для развіцця традыцыі і ўзбагачэння патэнцыялу беларускага літаратуразнаўства ва ўмовах «літара-турнага нігілізму». Каб зарыентавацца ў пераменлівым свеце і выканаць свае задачы па раскрыцці духоўнага патэнцыялу прыгожай славеснасці, акадэмічная навука павінна змяніць унутраныя фактары свайго існавання, «пераразмерка-ваць» патэнцыяльныя магчымасці і рэзервы ў разуменні і асэнсаванні літаратурнага і, шырэй, культурнага развіцця грамадства. І, безумоўна, больш актыў на звяртацца да сучасных метадаў даследавання, якія добра паказалі сябе пры вывучэнні новых з’яў літаратуры і актыўна эксплуатуюцца даследчыкамі іншых краін. Напрыклад такіх, як сацыякультурны метад.

Даследаванне літаратуры як сукупнасці мастацкіх з’яў і прычын, якія іх спарадзілі (грамадска-палітычныя пераўтварэнні канца ХХ стагоддзя, агуль-насусветныя тэндэнцыі развіцця і ўскладненне навуковай карціны свету, тэх-нагенныя і прыродныя катастрофы, развіццё інфармацыйных тэхналогій і новых форм камунікацыі), а таксама арыентацыя на адстойванне агульначалавечых каштоўнасцей найбольш ярка выявіліся пры вывучэнні літаратурных пра цэ саў, што адбываліся ў Беларусі пасля 1989 года. У нейкім сэнсе выкарыстанне гэтага метаду ёсць спосабам пераадолення крызісу літаратурнай на ву кі, якая, адчуваючы недастатковасць «пазітывісцкага» шляху і недапу-шчальнасць свай го незаўважальнага ператварэння ў «пара-навуку», у сярэ дзіне 80-х гадоў мі нулага стагоддзя нярэдка збівалася на апісальніцтва, страчва-ючы ў пэўнай сту пені ўласцівую літаратуразнаўству аналітычнасць, глыбіню і комплекс насць (напрыклад, «Нарысы беларуска-рускіх літаратурных сувязей у 5 тамах», недахопы якіх усведамляліся ўжо самімі аўтарамі прама па хо-дзе ажыццяўлення выдання).

Сацыякультурны метад даследавання часткова выкарыстоўваўся пры на-пі санні грунтоўнай «Гісторыі беларускай літаратуры ХХ стагоддзя», дзе разглядаліся і асноўныя тэндэнцыі развіцця новай літаратурнай сітуацыі (варта асабліва адзначыць раздзелы С. А. Андраюка, А. І. Бельскага, С. С. Лаўшука, М. І. Мушынскага). Аднак найбольш плённым прымяненнем гэтага метаду сталі калектыўныя манаграфіі «Літаратура пераходнага перыяду: тэарэ тыч-ныя асновы гісторыка-літаратурнага працэсу» (Мінск, 2007), «Сучасная літаратура: каардынаты ідэйна-мастацкага пошуку» (Мінск, 2008), «Чалавечае вы мярэнне ў сучаснай беларускай літаратуры» (Мінск, 2010), «Між дыс цып лінарныя даследаванні актуальных праблем тэорыі літаратуры» (Мінск, 2011), «Беларуская літаратурная класіка і сучаснасць: праблемы характаралогіі» (Мінск, 2013).