Интеллектуальный капитал и потенциал Республики Беларусь

Пастаянная ўвага да пытанняў тэорыі і гісторыі літаратуры забяспечвае значнасць акадэмічнай навукі для літаратурнага працэсу і вырашэння задач дзяржаўнга і культурнага будаўніцтва ў краіне. Як відаць, адгукаючыся на выклікі часу (паўсюдны працэс мадэрнізацыі сістэмы духоўных вартасцей, новая літаратурная сітуацыя ў краіне, «перафармаціраванне» чытацкай свядомасці ў выніку змены каштоўнасных арыентацый і матывацый асобы), літаратура-знаў ства атрымлівае дадатковыя функцыі. Можна казаць нават пра пэўнае «перафармаціраванне» літаратуразнаўчай навукі, прычым, калі мець на ўвазе тэндэнцыю ўзрастання ролі сацыякультурнага метаду ў сучасным акадэмічным літаратуразнаўстве, то, па-першае, гэты метад (як і іншыя звязаныя з ім метадычныя сістэмы даследаванняў, напрыклад, комплексны падыход), разгляда-ючы мастацкую літаратуру як адзінства творчасці, культуры і сацыяльнасці, уласцівасці якога не выяўляюцца праз характарыстыкі асобных складнікаў, не выходзіць за рамкі дыялектыка-матэрыялістычнай метадалогіі, а выступае адным з дзейсных на сённяшні дзень спосабаў яе рэалізацыі, выкарыстання і развіцця. Па-другое, сацыякультурны метад у пэўнай ступені звяртаецца «праз галаву» літаратуразнаўства 40–80-х і нават 90-х гадоў да пачынанняў літаратараў 20–30-х гадоў, пра што мы казалі вышэй, г. зн. да тых ідэй і распрацовак, развіццё якіх было ў свой час спынена. Цяперашні зварот не ан гажаваны навуковай рэабілітацыяй рэпрэсіраваных у 30-я гады вучоных (гэтае пытанне застанецца для публіцыстыкі), бо ён адбываецца ў іншых гістарыч ных умовах, абумоўліваецца зусім іншымі патрабаваннямі, засноўваецца на іншым літаратурным матэрыяле, узбагачаецца дасягненнямі айчыннага і сусветнага літаратуразнаўства сярэдзіны і другой паловы ХХ стагоддзя, якое таксама з’яў-ляецца адным са структурных элементаў інтэлектуальнага капіталу краі ны, і г. д. Такое «паўтарэнне пройдзенага» – таксама цалкам дыялектычнае па сваёй прыродзе, бо, забяспечваючы міждысцыплінарны напрамак навукова га пошуку, служыць тым самым узбагачэнню айчыннай культурнай традыцыі ў цэлым.

Сённяшняе літаратуразнаўства ўжо не можа выносіць прамых ацэнак творам або пісьменнікам. Асоба сучаснага чалавека сама здольная да выбару, да ацэнак і пераацэнак прачытанага. Літаратуразнаўства не можа і не павінна тлумачыць чытачу тое, «што хацеў сказаць аўтар», чаму гэта застаецца важным, чым было абумоўлена падчас стварэння і да т. п. Нават агульныя ха-рактарыстыкі перыядаў развіцця літаратуры, яе напрамкаў, стыляў і школ даюць толькі арыенціры ў пошуку і асобасным разуменні літаратуры. Манала гічная павучальнасць літаратуразнаўчай навукі, відаць па ўсім, засталася ў мі нулым разам з цэнзурай і дзяржаўнай манаполіяй на друкаванае слова. Выхад на новы ўзровень бачыцца ў рэалізацыі міждысцыплінарнай і міжкультурнай рэцэпцыі літаратурнага тэксту, у запрашэнні да палілогу, у якім свабодна ўдзельнічаюць некалькі раўнапраўных суб’ектаў: пісьменнік, героі з іх адасобленымі «свядомасцямі», чытач і літаратуразнаўца. Тым самым ака-дэмічнае літаратуразнаўства – гэта свайго роду навуковае суправаджэнне крэ-атыўнай асобы, пастаяннае ўзрастанне базавай культуры якой ажыццяўляецца шляхам пашырэння сферы функцыянавання культуры тытульнага этнасу як фактару інтэграцыі нацыянальнай ідэнтычнасці і асновы устойлівага функ-цыянавання беларускай нацыі і дзяржавы.

Глава 16 О так называемой оптимизации социально-гуманитарного образования

16.1. Основная тенденция современного образования

Процессы, происходящие в сфере образования и связанные, в частности, с сокращением социально-гуманитарного компонента в учебных планах высших учебных заведений, не оставляют равнодушной научно-преподавательскую общественность нашей страны и активно обсуждаются на страницах различных изданий [см.: Вишневский, 2011; Кирвель, 2013; Новик, 2013; Шамякина, 2014]. В течение длительного времени эти процессы находятся в центре внимания российских, украинских и других ученых и педагогов.

Продолжая дискуссию, хотелось бы затронуть вопросы, которые, по моему мнению, являются коренными, но по сути оказались «за скобками» обсуждения. Важнейший среди них: какова стратегия реформирования (или, как иногда говорят, оптимизации) нашего высшего образования, в том числе, какую модель специалиста стремятся реализовать наши вузы? Отсутствие однозначного ответа на этот вопрос чревато нежелательными последствиями. По известному утверждению классика, кто берется за частные вопросы без предварительного решения общих, тот неминуемо будет на каждом шагу бессознательно «натыкаться» на эти общие вопросы, обрекая свою политику на шатания и беспринципность.