История татар. Том I. Народы степной Евразии в древности

(39) согдаk будун iтäjiн тijiн, Jiнчÿ ÿгÿзiг кäчä Тäмiр kапыҕkа тäгi сÿläдiмiз. Анта кiсрä kара тÿргiс будун jаҕы болмыш кäңäрäс тапа барды. Бiзiң сÿ аты туруk, азуkы jок äртi, jаблаk кici äр…

(40) көчле гаскәре безгә һөҗүм итте. Бу вакытта без үкенеп, аз санлы сугышчылар белән Күлтәгинне аларга каршы җибәрдек. Зур сугыш булган. Күлтәгин батыр Шалчының атына атланып, сугышка ташланган. Бик күп түргиш халкын үтергән, әсир иткән. Йәнә кайтып

(40) алп äр бiзiңä тäгмiш äртi. Антаҕ öдкä öкÿнiп, Кÿl тiгiнiг аз äрiн iртÿрÿ ытымыз. Улуҕ сÿңÿш сÿңÿшмiш, алп Шалчы аk атын² бiнiп тäгмiш, kара тÿргiс будуныҕ анта ölÿрмiш алмыш, jана jорып…

(41) …Кушу тутук[282] белән сугышты, күп сугышчыларын үтерде, барча байлыгын калдырмыйча, үзебезгә кайтарды. Күлтәгин егерме җиде яшендә, көчле, ирекле яшәгән карлук халкы безгә дошман булды. Тамаг атлы тау башында сугыштык.

(41) (1)…бiрlä Кушу тутуk бiрlä сÿңÿшмiш, äрiн kоп ölÿрмiс, äбiн барымын² (kалы)сыз kоп кälÿртi. Кÿl тiгiн jiтi отуз jашыңа, kарлуk будун äрÿр барур äрiкli jаҕы болты. Тамаҕ ыдуk башда сÿңÿсдiмiз

(42) Күлтәгин ул сугышта утыз яшендә иде. Батыр Шалчының ак атына менеп, һөҗүмгә ташланды. Ике сугышчыны бер-бер артлы чәнечте. Карлукларны үтердек, яулап алдык. Аз[283] халкы да дошман булды. Кара күлдә сугыштык. Күлтәгин утыз бер яшендә иде. Алып (батыр) Шалчының атына менеп

(42) (2) (Кÿl) тiгiн ол сÿңÿшда отуз jашаjур äртi; алп Шалчы (аk а) тын бiнiп оплаjу тäгдi; äкi äрiг удышру санчды. Карлуkуҕ ölÿртiмiз, алтымыз; аз будун jаҕы болты; Кара кölта сÿңÿшдiмiз, Кÿl тiгiн бiр kырk jашаjур äртi; алп Шалчы аkын²

(43) көрәшкә ташланды. Аз халкының әлтабарын[284] тотты, аз халкы шунда кiк ителде. Абыем — каган илендә буталыш башланды, ил халкында үзара көнчелек барлыкка килде. Бу вакытларда изгил[285] халкы белән сугыштык. Күлтәгин алып Шалчы атына менеп

(43) (3) бiнiп оплаjу тäгдi; аз älтäбäрiг тутды; аз будун анта jok болты. Äчiм kаҕан ili kамашыҕ (kамшаҕ?) болтуkынта, будун iliг кäгi болтуkынта iзгil будун бiрlä сÿңÿшдiмiз. Кÿl тiгiн алп Шалчы акын² бiнiп

(44) һөҗүмгә ташланды, ат егылды. Изгил халкын җиңдек. Тугыз-угыз халкы үз халкым иде. Күкләр-җирләр болганды, үз халкым дошманга әверелде. Алар белән бер елда биш тапкыр сугыштык. Иң элек Тоту балыкта[286] сугыштык.

(44) (4) опла(jу тäг) дi, ол ат анта тÿс(дi i)згil будун ölтi. Тоkуз оҕуз будун кäнтÿ будуным äртi; тäңрi jiр булҕаkын² ÿчÿн jаҕы болты; бiр jылkа бiш joлы сÿңÿшдiмiз; äң iliк Тоҕу балыkда сÿңÿшдiмiз,

(45) Күлтәгин Азман кушаматлы ак атка атланып, һөҗүмгә ташланды, алты сугышчыны кадап үтерде, гаскәрләр бәрелешендә җиденче сугышчыны кылычлады. Икенчесендә Кушлагакта[287] әдизләр[288] белән сугыштык. Күлтәгин азларның көрән атына менеп, һөҗүмгә ташланды, бер сугышчыны чәнечте,

(45) (5) Кÿl тiгiн Азман аkыҕ бiнiп, оплаjу тäгдi, алты äрiг санчды, сÿ тäгiсiнтä jiтiнч äрiг kылычлады; äкiнтi Кушлаҕаkда äдiз бiplä сÿңÿшдiмiз, Кÿl тiгiн Аз jаҕызын² бiнiп оплаjу тäгiп, бiр äрiг санчды,

(46) тугыз сугышчыны урап алып үтерделәр. Әдиз халкы анда үлеп бетте. Өченчесендә Болчунда угызлар белән сугыштык. Күлтәгин Азман кушаматлы атына менеп, һөҗүм итте, чәнчеде. Гаскәрен туракладык, илен алдык. Дүртенче Чуш[289] башында сугыштык.

(46) (6) тоkуз äрiг äгiрä тоkыды; äдiз будун анта ölтi; ÿчiнч Бол… нда оҕуз бiрlä сÿңÿшдiмiз, Кÿl тiгiн Азман аkыҕ бiнiп, тäгдi, санчды; сÿсiн санчдымыз, iliн алтымыз; тöртiнч Чуш башынта сÿңÿшдiмiз; тÿрк

(47) Төрки халыкның аяклары камашты, хәлләре начарланды. Күлтәгин үзләрен куып килгән гаскәрне тузгытты. Тоңра кабиләсенең ун батыр сугышчысын, Тона тәгинне күмгәндә, урап алып үтердек. Бишенче тапкыр угызлар белән Әзгәнти Кадаз җирендә сугыштык. Күлтәгин

(47) (7) будун адаk kамаштды, jаблаk болт(ач)ы iртi; оза кälмic сÿсiн Кÿl тi(гiн) аҕытып, Тоңра бiр оҕуш алпаҕу он арiг, Тоңа тiгiн joҕынта, äгiрiп ölÿртiмiз. Бiciнч Äзгäнтi Кадазда оҕуз бiplä сÿңÿcдiмiз, Кÿl тiгiн

(48) азларның көрән атына менеп, һөҗүмгә ташланды, ике сугышчыны кадап үтерде, шәһәргә бармады. Гаскәр анда һәлак булды. Магы курганда кышлап, язын угызларга каршы зур гаскәр белән чыктык. Күлтәгинне кире өйгә кайтарып җибәрдек, чөнки дошман угызлар урдабызны басып алганнар иде. Күлтәгин

(48) (8) Аз аҕызын² бiнiп тäгдi, äкi äрiг санчды, балыk(k)а бармады. Ол сÿ анта öl(тi). Маҕы (или: Амҕы) Курҕан (k)ышлап jазыңа оҕузҕару сÿ ташыkдымыз. Кÿl тiгiн абiг башлаjу kытымыз; оҕуз jаҕы ордуҕ баcды. Кÿl тiгiн

(49) Өгсиз[290] атка менеп сугышты, тугыз ирне үтерде, урдабызны бирмәде. Минем әнием — катун, барлык әниләрем, апаларым, киленнәребез, күнчуйларым[291], барыгыз да исән булсагыз да кол булыр идегез. Үлсәгез — гәүдәләрегез илдә, йортта, кiлда чәчелеп ятачак иде.

(49) (9) öгсiз акын² бiнiп тоkуз äрiг санчды, ордуҕ бipмадi, öгiм kатун улаjу öгläрiм, äкälарiм, кäliңÿнiм, лунчуǐларым бунча jäмä тipiгi кÿң болтачы äртi, ölÿгi jуртда jолта jату kалтачы äртiгiз!