Jahongir

— Menga bunaqa yomon qaramang, Elza! — Shtirner fikrini bir yerga to‘plamoqchi bo‘lganday peshonasini ishqaladi. — Ha, sizni sevaman. Meni jinoyatga birinchi bo‘lib sudragan shu sevgi shasmidi? O‘zim bilan o‘zim ko‘p kurashdim. Sayr paytida, qayiqda bo‘lib o‘tgan suhbatimiz esingizdami? O‘shanda men sizga qudratli kuchga egaligim haqida gapirgan edim. Bu quruq gap emas edi. Men haqiqatan ham shunday qudratga ega edim. Men boshqalardan oldin fikrni uzoq masofaga uzatish usulini topdim. Dunyoda hali birorta ham odam ega bo‘lmagan kuchga ega bo‘ldim. Ana shundan… boshim aylanib qoldi. Miyamda bir-biridan buyuk rejalar tug‘ila boshladi. Ana shu kuchdan foydalanib, sizda o‘zimga nisbatan muhabbat uyg‘otdim.

Elzaning yuragi o‘ynab, orqaga tislandi.

— Zauyerni esa Emmaga xushtor qilib qo‘ydim. Men odamlarni qo‘g‘irchoqday o‘ynatdim, ularning burnidan ip o‘tkazib, xohlagan ko‘yimga soldim. Badavlat bo‘lmoqchi edim, davlat o‘z oyog‘i bilan keldi. Hali o‘z qudratimga to‘la ishonmagan paytlarimda ancha ehtiyotkor edim. Men qing‘ir yo‘l tanladim. Qing‘ir yo‘l esa man zilga tezroq yetkazadi. O‘shanda, qayiqda ham sizga bu haqda gaiirganman. O‘zimda shubha tug‘dirmaslik uchun shunday qildimki, Gotlibning merosini men emas, siz oldingiz, men bo‘lsam… behisob sepingiz bilan sizni oldim! Xa-xa-xa!..

Elza Shtirnerga baqrayib tikilib qoldi.

— Men odamlarga ko‘p yomonlik qildim. Ammo meni birovga ozor berib, rohat qilar ekan bu, deb o‘ylamang. Men buyuk odam bo‘lmoqchi edim. O‘zimga hukmronligimning cheki yo‘qday tuyuldi. Ko‘nglim shuhratni tusasa, atrofimda odamlar qarsak chalib turadiganday, eng bema’ni asarlarim ham kattayu kichikning og‘zidan tushmaydiganday. bo‘lib ko‘rindi. Axir buning tur. gan-bitgani soxta shuhrat, xuddi sizga zo‘rma-zo‘raki yuqtirilgan muhabbatday o‘z-o‘zini aldash edi-ku!

Shtirner birdan boshini egib, haligiday o‘kinch bilan davom ztdi:

— Men o‘zimni Torga o‘xshataman. Elza, skandinaviyaliklarning xudo Tor haqidagi afsonasi yodingizdami? U ham menga o‘xshab, o‘zini hammadan zo‘r deb hisoblarkan. Kunlardan bir kun u bahaybat odamlar yashaydigan mamlakatga borib qolibdi. Ular uning pakanaligidan kula boshlashibdi. Torning jahli chiqib, o‘z kuchini sinab ko‘rishni taklif etibdi. Shunda ular: «Qani, 1 mana shu muguzdagi suvni ichib tamom qil-chi», — deyishibdi. Tor suvni shuncha ichgani bilan sira tugamas emish. Keyin bahaybat odamlar uni bir kamiir bilan kurashga solishibdi. Tor harchand uringani bilan hatto tizzasigacha yerga kirib keTibdi hamki, kampirni yengolmabdi. Muguzning bir uchi dengizga ulangan ekan. Kampir esa naq o‘limning o‘zi ekan. Men ham Torga o‘xshab, dengizdagi suvni ichib tugatmoqchi bo‘ldim, bir o‘zim tarix g‘ildiragini orqaga aylantirishga urindim, insoniyatga o‘z hukmimni zo‘rLab o‘tkazishni maqsad qilib qo‘ydim. O‘z mashinalarim yordamida «baxt fabrikasi» ga o‘xshash bir narsa yaratmoqchi edim, ammo bu urinishlarimdan faqat sarob paydo bo‘ldi.

Shtirner asabiylashib soatiga qarab qo‘edi.

— Nazarimda, o‘tlab ketdim shekilli… Aytadigan gaplarim ko‘p… Elza, qanchalik qiynalganimni bilsangiz edi. Talangan toziday bir burchakka biqinib olganman, atrofimda son-sanoqsiz dushman, har doim olazarakman, muttasil asabiylikdan a’zoyi badanim qaqshab ketdi.

Loaqal birorta do‘st — samimiy, sadoqatli do‘st yonimda bo‘lganda edi… Loaqal siz o‘zim yaratgan soxta sevgi bilan emas, rostakamiga sevganingizda edi, men kurashni davom ettirgan bo‘lardim. Lekin men yolgizman. Charchadim… Tinkam quridi!..

Shtirner boshini xam qilgancha jim bo‘lib qoldi.

Elza Shtirnerga qarab turib, uning rangpar, horg‘in chehrasida biron-bir sirli, dahshatli alomatlarni sezmadi. Bu haddan tashqari toliqqan, asabiy bir odamning chehrasi edi. Shtirner kim o‘zi? Ehtimol, talantli ixtirochi va eksperimentatoru, ammo tasodifan odamlarni o‘z irodasiga bo‘ysundirish usulini topib olib, o‘z «qudrati» dan es-hushini yo‘qotayozgan o‘rtamiyona bir odamdir. Jahonga hokim bo‘laman deb u minglab bema’niliklar qilgan, ammo yelkasiga o‘zi ko‘tarolmaydigan yukni olib qo‘yib, pirovardida, ana shu yuk ostida ezilib, adoyi tamom bo‘lgan. Elza buni aqli bilan emas, yuragi bilan his qildi. Uning qarshisida fojiaviy qahramon, g‘ayritabiiy inson emas, balki o‘z xatolarining jabrini tortayotgan mahzun bir odam turardi. Elza Shtirnerni mana shu ahvolda ko‘proq anglardi, shuning uchun ham unga ichi achib ketdi.

— Siz haqiqatan ham ezilishingiz kerak edi! — dedi u shivirlab.

— Minnatdorman! Sizning bu hamdardligingiz men uchun sun’iy bo‘salaringizdan ko‘ra ming marta afzal!.. Da, men o‘lguday charchadim. Shuning uchun ham… — Shtirner bir oz tin olgach, davom etdi: — Kurashni to‘xtatishga ahd qildim. Umuman, hamma narsaga chek qo‘yaman, Shtirnerni ham o‘ldiraman.

U yana soatiga qaradi.

— Shtirnerning bir necha minutlik umri qoldi, xolos.

Elza unga vahima bilan qaradi.

— Zahar ichdingizmi?