Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Եֆրեյտորին համակել էր անլուր մի հուսահատություն։ Երկար տառապանքներից հետո նրանք ուշ երեկոյին քաշեքաշ հասան Պիսեկ։ Ժանդարմական վարչության սանդուղքի վրա եֆրեյտորը Շվեյկին վհատված ասաց.

— Մեր բանը բուրդ է, մենք իրարից չենք պոկվի։

Եվ հիրավի, նրանց բանը բուրդ էր։ Հերթապահ վախմիստրը մարդ ուղարկեց վարչության պետ ռոտմիստր Քյոնիգին կանչելու։ Ռոտմիստրի առաջին իսկ խոսքն այս եղավ.

— Շնչեցեք դեմքիս։ Հիմա ամեն ինչ հասկանալի է։

Իր փորձառու հոտառության օգնությամբ նա արագ ու անսխալ սահմանեց հետևյալ դիագնոզը.

— Ռոմ, կոնտուշովկա, չյորտ, սնձօղի, ընկույզօղի, բալօղի և վանիլօղի։ Պարոն վախմիստր,— դիմեց նա իր ստորադրյալին,— ահա ձեզ օրինակ, թե ժանդարմն ինչպիսի տեսք, չպիտի ունենա։ Նման օյիններ խաղալը այնպիսի մի հանցագործություն է, որ կքննի ռազմական դատարանը։ Մարդ էլ ձեռնաշղթայով ինքն իրեն կապի՜ կալանավորին և գա թունդ հարբած, այստեղ մտնի այսպիսի անասունի կերպարանքով։ Արձակեցեք դրանց ձեռնաշղթաները։

Եֆրեյտորն իր ազատ մնացած ձեռքով պատիվ տվեց։

— Էլ ի՞նչ կա, հարցրեց նրան ռոտմիստրը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն ռոտմիստր, զեկուցագիր եմ բերել։

— Հենց ձեր մասին զեկուցագիր կուղարկվի դատարան,— կարճ ու կտրուկ ասաց ռոտմիստրր։— Պարոն վախմիստր, երկուսին էլ նստեցնել։ Վաղն առավոտյան նրանց կբերեք մոտս հարցաքննության, իսկ Պուտիմից եկած այդ զեկուցագիրը նայեցեք և ուղարկեցեք ինձ՝ իմ բնակարանը։

Պիսեկի ռոտմիստրը տիպիկ չինովնիկ էր՝ ստորադրյալների նկատմամբ խիստ և մինչև ուղն ու ծուծը բյուրոկրատ։

Նրան ենթակա ժանդարմական բաժանմունքներում մարդիկ երբեք չէին կարող թեթևացած սրտով ասել. «Է՜հ, փառք աստծու, սև ամպն անցավ»։ Սև ամպը վերադառնում էր ռոտմիստր Քյոնիգի ձեռքով ստորագրված ամեն մի նոր գրության հետ։ Առավոտից մինչև երեկո ռոտմիստրը նկատողություններ, հիշեցումներ ու նախազգուշացումներ էր գրում և առաքում ամբողջ շրջանին։

Պիսեկի բոլոր ժանդարմական բաժանմունքների գլխին սև ամպեր կախվեցին պատերազմի հենց սկզբից։

Մարդկանց տրամադրությունն անտանելի էր։ Բյուրոկրատական որոտները ճայթում էին ժանդարմների գլխին, և շարունակ մերթ այս, մերթ այն վախմիստրի, եֆրեյտորի, շարքային ժանդարմների կամ գրասենյակային ծառայողների վրա շանթեր էին տեղում։

— Եթե մենք ուզում ենք հաղթել,— ասում էր ռոտմիստր Քյոնիգը ժանդարմական բաժանմունքները կատարած իր տեսչական ուղևորությունների ժամանակ,— հարկավոր է հասնել տրամաբանական վախճանի. «ա»-ն պետք է լինի «ա», «բ»-ն՝ «բ»։

Նա իր շուրջն ամենուրեք դավադրություններ ու դավաճանություններ էր կասկածում։ Հաստատ համոզված էր, որ իր շրջանի ամեն մի ժանդարմ պատերազմական ժամանակին հատուկ մեղքեր ունի և որ նրանցից յուրաքանչյուրն այդ լուրջ ժամանակ քիչ զանցանքներ չի գործել։

Իսկ վերից, Պաշտպանության մինիստրությունից, իրեն՝ ռոտմիստրին ռմբակոծում էին հրամաններով և դիտել տալիս, թե, ըստ զինվորական մինիստրության տեղեկությունների, Պիսեկի շրջանից զորակոչված զինվորներն անցնում են թշնամու կողմը, և Քյոնիգին խթանում էին, որ ավելի աչալուրջ հետևի շրջանի բնակչության լոյալությանը։ Այդ ամենը ծանր էր նրա համար։ Նա լավ գիտեր, որ երբ զորակոչված զինվորների կանայք իրենց ամուսիններին ճանապարհում են ռազմաճակատ, վերջիններս նրանց խոստանում են, թե թույլ չեն տա, որ իրենց սպանեն հանուն թագավոր կայսեր։

Սևադեղին հորիզոնները ծածկվում էին հեղափոխության ամպերով։ Սերբիայում ու Կարպատներում զինվորներն ամբողջ գումարտակներով անցնում էին թշնամու կողմը։ Անձնատուր էին եղել Քսանութերորդ և Տասնմեկերորդ գնդերը։ Վերջինս կազմված էր պիսեկցիներից։ Այդ նախահեղափոխական ահեղ մթնոլորտում Վոդյանիից գալիս էին զինվորագրվածներ՝ կրծքներին արհեստական սև մեխակներ։ Պիսեկի կայարանով գալիս-անցնում էին Պրագայից եկող զինվորները, որոնք հետ էին շպրտում այն սիգարետներն ու շոկոլադները, որ հորթատար վագոններում նրանց մատուցել էին Պիսեկի բարձրաշխարհիկ տիկինները։ Մի ուրիշ անգամ, երբ Պիսեկի կայարանով անցել էր մի երթային գումարտակ, մի քանի պիսեկցի հրեաներ, իբր թե զինվորներին ողջունելով, գոռացել էին. «Heil! Nieder mit den Serben!»^[24]։ Նրանց քիթ ու մռութն այնպես էին արնաշաղախ արել, որ դրանից հետո նրանք մի ամբողջ շաբաթ փողոցում չերևացին։

Եվ մինչդեռ տեղի էին ունենում այդ դեպքերը, որոնք պարզ ցույց էին տալիս, որ եկեղեցիներում ավստրիական «Պահպանիր, տեր, թագավորին» հիմնի ամենօրյա երգեհոնային կատարումը պարզապես մի հնամաշ ոսկեզօծանք է և համընդհանուր երեսպաշտություն,— ժանդարմական վարչություններից ստացվում էին alà Պուտիմ գրված արդեն հայտնի պատասխաններ, թե ամեն ինչ միանգամայն կարգին է, պատերազմի դեմ ոչ մի ագիտացիա չի մղվում, բնակչության տրամադրությունն է Ia, իսկ խանդավառությունը՝ Ia, Ib։

— Դուք ժանդարմներ չեք, այլ գորոդավոյներ,— հայոհոյում, էր ռոտմիստրը իր ուղևորությունների ժամանակ։— Փոխանակ ձեր զգոնությունը հազար տոկոսով բարձրացնելու, դուք հետզհետե դառնում եք անասուններ։— Այդ կենդանաբանական հայտնագործությունից հետո, նա ավելացնում էր.― Տանը պառկում եք փեչերի վրա ու մտածում. «Mit ganzen Krieg kann man uns Arsch lecken!»^[25]

Դրան հետևում էր դժբախտ ժանդարմների պարտականուկթյունների թվարկումը և մի դասախոսություն ժամանակակից քաղաքական դրության, ինչպես և այն մասին, թե անհրաժեշտ է լավ աշխատել, որպեսզի ամեն ինչ կարգին լինի։ Այնուհետև, իդեալական ժանդարմի համարձակ ու պայծառ նկարագիրը տալուց հետո,— մի իդեալ, որի նպատակն է Ավստրիայի հզորացումը,— գալիս էին սպառնալիքները, կարգապահական տույժերը, տեղափոխություններն ու հանդիմանությունները։