Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

— Դուք մոռանում եք,— ասաց Շվեյկը,— որ կալանավորներին արգելված է լուսամուտին մոտենալ։

— Երրորդ,— շարունակեց հոժարականը,— վագոնը պետք է ունենա խմելու ջրի աման։ Այդ մասին էլ հոգ չեք տարել Apropos!^[61] Ո՞ր կայարանումն են ճաշ տալու։ Չե՞ք իմանում։ Էհ, այդպես էլ գիտեի։ Այդ էլ չեք հարցրել։

— Այ, տեսնում եք, պարոն կապրալ,— հարեց Շվեյկը,— կալանավոր տեղափոխելը հանաք բան չէ։ Մեր մասին պետք է հոգալ։ Պետք է ամեն ինչ մեզ պատրաստի հրամցնել։ Դրա համար հրահանգներ ու պարագրաֆներ կան, որոնք պետք է կատարվեն, այլապես ոչ մի կարգուկանոն չէր լինի։ «Ձերբակալված մարդն ու բարուրած երեխան մի բան են,— ինչպես ինձ ասում էր մի ծանոթ շրջմոլիկ,— նրան պետք է խնամել, որ չմրսի, չհուզվի, իր վիճակից գոհ լինի, և որ խեղճին ոչ ոք նեղություն չտա․․․»։ Ի դեպ,— ասաց Շվեյկը, բարյացակամորեն նայելով կապրալին,— երբ ժամը տասնմեկը լինի, բարի եղեք ինձ իմաց անել։

Կապրալը հարցականորեն նայեց Շվեյկին։

— Դուք երևի ուզում եք հարցնել, պարոն կապրալ, թե ինչո՞ւ ժամը տասնմեկին ինձ պիտի նախազգուշացնեք։ Բանն այն է, պարոն կապրալ, որ ժամը տասնմեկից սկսած ես պետք է գտնվեմ հորթատար վագոնում,— հանդիսավորապես հայտարարեց Շվեյկը։—Գնդային զեկույցի ժամանակ ինձ դատապարտեցին երեք օրվա կալանքի։ ժամը տասնմեկին ես անցա պատիժս կրելու և այսօր ժամը տասնմեկին պետք է ազատվեմ։ ժամը տասնմեկից հետո ես այստեղ անելիք չունեմ։ Ոչ մի զինվոր չի կարող կալանքի տակ մնալ ավելի, քան նրա համար սահմանված է, որովհետև զինվորական ծառայության մեջ նախ և առաջ կարգուկանոն ու կարգապահություն պետք է լինի, պարոն կապրալ։

Այդ հարվածից հետո թշվառ կապրալը երկար ժամանակ չէր կարողանում ուշքի գալ։ Վերջապես նա առարկեց, թե ոչ մի պաշտոնական գրություն չի ստացել։

— Սիրելի պարոն կապրալ,— ասաց հոժարականը,— գրավոր կարգադրություններն իրենց ոտքով չեն գալիս պահակախմբի պետի մոտ։ Եթե լեռը չի գնում Մուհամեդի մոտ, ապա պահակախմբի պետը պարտավոր է ինքը գնալ կարգադրությունները բերելու։ Ներկա պահին դուք անելանելի դրության մեջ եք։ Մի կողմից, բացարձակապես ոչ մի իրավունք չունեք ժամկետից ավելի երկար պահելու որևէ մեկին, որ պետք է ազատ արձակվի։ Մյուս կողմից, գործող հրամանների համաձայն ոչ ոք իրավունք չունի կալանավորական վագոնից հեռանալու։ Ճիշտն ասած, ես չգիտեմ, թե դուք ինչպես պիտի դուրս գաք այդ նողկալի դրությունից։ Քանի գնա, դրությունն ավելի կվատանա։ Հիմա տասն անց է կես։

Հոժարականը ժամացույցը դրեց գրպանը։

— Շատ հետաքրքիր է, թե ի՞նչ պիտի անեք կես ժամից հետո, պարոն կապրալ։

— Կես ժամից հետո ես պետք է գտնվեմ հորթատար վագոնում,— երազանքով ասաց Շվեյկը։

Ջախջախված ու իրեն կորցրած կապրալը դիմեց նրան.

— Եթե դա ձեզ համար մեծ դեր չի խաղում… Ինձ թվում է, այստեղ շատ ավելի հարմար է, քան հորթերի վագոնում։ Ինձ թվում է…

Նրան ընդհատեց օբեր-ֆելդկուրատը, որ քնի մեջ բղավեց․

— Ավելի՛ շատ սոուս։

— Քնի՛ր, քնի՛ր,— քնքշաբար ասաց Շվեյկը, նրա գլխի տակ դնելով նստարանի վրայից կախված շինելի փեշը։— Ցանկանում եմ երազումդ լավ-լավ բաներ լափես։

Հոժարականն սկսեց երգել.

Քնի՛ր, մանկիկ, քնի՛ր,

Աչիկներըդ փակիր.

Աստված քեզ հետ նանիկ կանի,

Հրեշտակը քեզ մեղմ կօրորի,

Քնի՛ր, մանկիկ, քնի՛ր…

Թշվառ կապրալն արդեն ոչ մի բանի չէր անդրադառնում։ Նա բութ հայացքով նայում էր լուսամուտից և կատարյալ ազատություն էր տվել կալանավորական կուպեում ծայր առած կազմալուծմանը։ Պահակախմբի զինվորները միջնորմի մոտ «միջուկ» էին խաղում, և տարվողների հետույքներին իջնում էին մյուսների բարեխիղճ ու ծանրակշիռ հարվածները։ Երբ կապրալը շրջվեց, հանդգնորեն ուղիղ նրան էր նայում զինվորի մի հետույք։ Կապրալն հառաչեց ու նորից շրջվեց դեպի լուսամուտը։

Հոժարականը մի րոպե մտածմունքի մեջ ընկավ և ապա դիմեց վհատված կապրալին․

— Երբևէ կարդացե՞լ եք «Կենդանիների աշխարհ» ժուռնալը։

— Մեր գյուղում այդ ժուռնալին բաժանորդագրվել էր պան պանդոկապետը,— պատասխանեց կապրալը, ակնհայտորեն գոհ, որ խոսակցությունն այլ ընթացք է ստանում։— Նա սանյան այծերի թունդ սիրահար էր, բայց նրա բոլոր այծերը սատկում էին, դրա համար էլ այդ ժուռնալից խորհուրդ էր հարցնում։

— Սիրելի բարեկամ,— ասաց հոժարականը,— այն պատմությունը, որ ես հիմա կանեմ ձեզ համար, ամենայն ակներևությամբ ձեզ ցույց կտա, որ մարդ ասածը սխալական է։ Պարոնա՛յք, ես համոզված եմ, որ դուք կդադարեք «միջուկ» խաղալուց, քանզի այն, ինչ հիմա պիտի պատմեմ, ձեզ շատ հետաքրքրական պիտի թվա, թեկուզ հենց այն պատճառով, որ դուք մասնագիտական շատ տերմիններ չեք հասկանա։ Ես ձեզ մի պատմություն կանեմ «Կենդանիների աշխարհ»-ի մասին, որը ձեզ կօգնի մոռանալ ներկայիս պատերազմի անհաջողությունները։

Թե ինչպես իր ժամանակին ես դարձա «Կենդանիների աշխարհ»-ի, այդ հույժ հետաքրքիր ժուռնալի խմբագիր, երկար ժամանակ անլուծելի հանելուկ էր նույնիսկ ինձ համար։ Հետո եկա այն եզրակացության, որ ես այդպիսի բան կարող էի անել միայն միանգամայն անմեղսագիտակ վիճակում։ Ինձ այդպես հեռու տարան այն բարեկամական զգացմունքները, որ ես տածում էի իմ մի վաղեմի ընկերոջ՝ Հայեկի նկատմամբ։ Հայեկը բարեխղճորեն խմբագրում էր այդ ժուռնալը, քանի դեռ չէր սիրահարվել նրա հրատարակիչ Ֆուքսի աղջկան։ Ֆուքսը Հայեկին անմիջապես վռնդեց պաշտոնից և նրան պատվիրեց ժուռնալի համար մի կարգին խմբագիր գտնել։

Ինչպես տեսնում եք, այն ժամանակ աշխատանքի ընդունելու և աշխատանքից ազատելու բավական տարօրինակ պայմաններ կային։