Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

— Այդքան ահեղ մի լինեք,— խոսք վերցրեց հոժարականը։— Ավելի լավ կլինի մտածեք, թե ձեր վերջն ինչ է լինելու։ Քիչ առաջ տեսչությունը ձեզ ասաց, թե պետք է զեկույցի ներկայանաք։ Վատ չէր լինի, որ պատրաստվեիք այդ լուրջ պահի համար և կշռադատեիք ձեր կապրալական գոյության ողջ ունայնությունը։ Իսկապես ասած, ի՞նչ եք դուք տիեզերքի համեմատությամբ, եթե նկատի ունենաք, որ ամենամոտիկ անշարժ աստղը այս զինվորական գնացքից երկուհարյուր յոթանասունհինգ հազար անգամ ավելի հեռու է, քան արևը, և նրա պարալաքսն հավասար է մեկ աղեղնային վայրկյանի։ Եթե ձեզ տիեզերքի մեջ պատկերացնելու լինենք որպես մի անշարժ աստղ, դուք անշուշտ այնքան չնչին կլինեք, որ ամենահզոր աստղադիտակով անգամ հնարավոր չի լինի ձեզ նշմարել։ Տիեզերքում գոյություն չունի ոչ մի հասկացություն, որ կարողանա արտահայտել ձեր չնչինությունը։ Դուք երկնակամարում կես տարվա ընթացքում կգծեիք այնքան աննշան մի աղեղ, իսկ մի տարում՝ այնքան փոքր էլիպս, որ իրենց աննշանության պատճառով անհնար կլիներ արտահայտել որևէ թվով։ Ձեր պարալաքսը հավասար կլիներ անչափելի փոքր մեծության։

— Այդ դեպքում,— հարեց Շվեյկը,— պարոն կապրալը կարող է պարծենալ, որ ոչ ոք չի կարող նրան չափել։ Զեկույցի ժամանակ, ինչ էլ որ լինի, պարոն կապրալը պետք է հանգիստ մնա և չտաքանա, քանի որ ամեն մի հուզում առողջությանը վնասում է, իսկ պատերազմի ժամանակ ամեն մարդ պարտավոր է իրեն պահպանել։ Պատերազմի հետ կապված ձախորդությունները պահանջում են, որ յուրաքանչյուր առանձին անձնավորություն փոքր-ինչ ավելին լինի, քան սատկած անասունը։ Եթե ձեզ նստեցնեն, պարոն կապրալ,— շարունակեց Շվեյկը սիրալիր ժպիտով,— եթե պատահի, որ ձեր նկատմամբ այդպիսի անարդար բան անեն, դուք հոգով չպետք է ընկճվեք, և թող նրանք մնան իրենց կարծիքին, իսկ դուք՝ ձեր։ Ես մի ծանոթ ածխավաճառ ունեի, անունը Ֆրանտիշեկ Շկվոր։ Պատերազմի առաջին օրերին ես ու նա Պրագայի ոստիկանական վարչությունում նստած էինք պետական դավաճանության մեղադրանքով։ Հետո նրան կախեցին մի ինչ-որ պրագմատիկ սանկցիայի համար։ Երբ հարցաքննության ժամանակ նրան հարցրել էին, թե արձանագրության դեմ առարկություն չունի՞, նա ասել էր.

Թող լինի, ինչպես եղել է, չէ՞ որ որևէ կերպ եղել է,

Երբևէ չի եղել, որ մի կերպ չլինի։

Դրա համար նրան երեք օր մենախուց նստեցրին, և հաց ու ջուր չտվին։ Բայց նա իրենն էր պնդում, թե՝ «Թող լինի, ինչպես եղել է, չէ՞ որ որևէ կերպ եղել է, երբևէ չի եղել, որ մի կերպ չլինի»։ Նրան ուղարկեցին ռազմական դատարան, և հնարավոր է, որ այդ նույն խոսքերը կրկնելով էլ նա դիմել է դեպի կախաղան։

— Հիմա, ասում են, շատ են կախում ու գնդակահարում,— ասաց ուղեկցորդներից մեկը։— Վերջերս վարժադաշտում մեզ մի հրաման կարդացին, թե Մոտոլում Կուդրնա անունով մի պահեստայինի կախել են նրա համար, որ Բենեշովում կնոջը հրաժեշտ տալիս տաքացել է, երբ կապիտանը թրատել է նրա փոքրիկ տղային, որ նստած է եղել մոր գրկում։ Առհասարակ բոլոր քաղաքականներին բռնում են։ Մորավիայից եկած մի խմբագրի գնդակահարել են։ Վաշտապետը մեզ ասաց, որ մյուսներին էլ նույնն է սպասում։

— Ամեն ինչ իր սահմանն ունի,— երկիմաստաբար ասաց հոժարականը։

— Ճիշտ եք ասում,— հարեց կապրալը։— Այդ խմբագիրներին տեղն է։ Միայն մարդկանց գրգռել գիտեն։ Օրինակի համար, նախանցյալ տարի, երբ ես դեռ եֆրեյտոր էի, իմ հրամանատարության տակ մի խմբագիր կար։ Նա ինձ անվանում էր ոչ այլ ինչ, եթե ոչ ամբողջ բանակը կեղտոտող ոջլոտ ոչխար։ Իսկ երբ ես նրան սովորեցնում էի ազատ վարժություններ անել մինչև հալից ընկնելը, նա միշտ ասում էր․ «Խնդրում եմ, ի դեմս իմ հարգել մարդուն»։ Այն ժամանակ ես նրան ցույց տվի, թե ինչ ասել է «մարդ»։ Մի անգամ, երբ զորանոցի ամբողջ բակում ջրփոսեր էին գոյացել, նրան տարա մոտեցրի ահա մի այդպիսի ջրփոսի և հրամայեցի. «Nieder»։ Տղան ստիպված եղավ թրմփալ ջրի մեջ, և ցայտերը դես ու դեն թռան, ինչպես լողարանում։ Իսկ ճաշից հետո նրա վրա ամեն ինչ նորից պիտի փայլեր, իսկ մունդիրը բոլորովին մաքուր լիներ։ Դե՛հ, մի գլուխ մաքրում էր, տնքտնքում, բայց մաքրում, հետն էլ զանազան դիտողություններ անում։ Հետևյալ օրր նա նորից խոզի պես թավալվում էր ջրի մեջ, իսկ ես գլխին կանգնել, ու ասում եմ, «Հը՞, պարոն խմբագիր, հիմա ո՞վ է ավելի բարձր, ե՞ս թե ձեր «մարդը»»։ Իսկակա՜ն ինտելիգենտ էր։

Կապրալը հաղթականորեն նայեց հոժարականին ու շարունակեց․

— Նրա վրայից հոժարականի ուսաթելերը պոկեցին հենց իր կրթվածության համար, այն բանի համար, որ թերթերում հոդվածներ էր գրում զինվորներին ծաղրուծանակի ենթարկելու մասին։ Բայց ինչպե՞ս հոգին չհանես, երբ այդքան ուսյալ մարդ է, բայց չի կարողանում հրացանի փակաղակը քանդել, թեկուզ տասն անգամ ցույց տված լինես։ Իսկ երբ նրան ասում ես «ձախ հավասարում», նա կարծես դիտմամբ գլուխը դեպի աջ է դարձնում ու ագռավի պես քեզ նայում։ Հրացանի վարարկները չգիտե, չի հասկանում, թե առաջ ինչը պետք է բռնել, փո՞կը թե փամփշտակալը։ Նոր դարպաս տեսած ոչխարի պես աչքերը չռում է վրադ, երբ ցույց ես տալիս, որ ձեռքը փոկի վրայով պետք է դեպի ցած սահի։ Նույնիսկ չգիտեր, թե հրացանը ո՛ր ուսին պետք է դնել, կապիկի պես էր պատիվ տալիս։ Իսկ քայլավարժության ժամանակ ի՜նչ դարձումներ էր անում, աստվա՜ծ իմ։ «Հետ դարձ» հրամանի ժամանակ իր համար մեկ էր, թե ո՛ր քայլից հետո կաներ շլը՛փ, շըլ՛փ, շըլ՛փ։ Հրամանը տալուց հետո էլ մի վեց քայլ առաջ էր վազում՝ թը՛փ, թը՛փ, թը՛փ․․․ և միայն հետո շուռ էր գալիս շամփրած աքլորի պես, իսկ քայլում էր պոդագրիկի պես և կամ ոտքերը պար ածում աթոռի տոնի օրը պարող պառաված աղջկա պես։

Կապրալը թքեց։