Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Ոստիկանական վարչության պատերից փչում էր ժողովրդին օտար իշխանության գարշ հոտը։ Այդ իշխանությունը հետամուտ էր իմանալու, թե պատերազմի առթիվ բնակիչներն ինչպիսի տրամադրություններ էին արտահայտում։ Բացի մի քանի մարդկանցից, որոնք չէին ուրացել իրենց ժողովրդին, որը պետք է արյունաքամ լիներ իրեն միանգամայն օտար շահերի համար,– բացի այդ մի քանի մարդկանցից, ոստիկանական վարչությունն իրենից ներկայացնում էր գիշատիչ-բյուրոկրատների մի փառահեղ հավաքարան։ Վերջիններս կարծում էին, թե միայն բանտի ու կախաղանի ամենակերպ օգտագործումն է ընդունակ փրկելու խրթնիմաստ պարագրաֆների գոյությունը։

Ընդ որում, նրանք իրենց զոհերին վերաբերվում էին թունալից սիրալիրությամբ, նախապես կշռադատելով իրենց ամեն մի խոսքը։

– Ցավում եմ, շա՜տ եմ ցավում,– ասաց այդ սևադեղին գիշատիչներից մեկը, երբ Շվեյկին բերին նրա մոտ,– որ դուք նորից ընկել եք մեր ձեռքը։ Կարծում էինք, թե կուղղվեք, բայց, ավա՜ղ, սխալվել ենք։

Շվեյկն ի նշան համաձայնության անխոս գլխով արեց, միաժամանակ դեմքին տալով մի այնպիսի անմեղ արտահայտություն, որ սևադեղին գիշատիչը նրան նայեց հարցական հայացքով և կտրուկ ասաց.

– Հիմար մի ձևանաք։

Բայց իսկույն էլ դիմեց սիրալիր տոնի։

– Մեզ համար, իրոք, շատ անհաճելի է ձեզ կալանքի տակ պահել։ Ըստ իս, կարող եմ ձեզ հավատացնել, ձեր մեղքն այնքան էլ մեծ չէ, որովհետև ձեր մտավոր ցածր մակարդակը նկատի ունենալով պետք է ենթադրել, որ ձեզ, անկասկած, դրդել են։ Ասացեք ինձ, պան Շվեյկ, ո՞վ էր ձեզ դրդում այդպիսի հիմարություններ անել։

Շվեյկը հազաց։

– Ես, կներեք, չգիտեմ, թե խոսքն ի՛նչ հիմարության մասին է։

– Իսկ մի՞թե հիմարություն չէ, պան Շվեյկ,– համոզում էր գիշատիչը կեղծ-հայրական տոնով,– որ դուք, ձեզ այստեղ բերող ոստիկանի վկայությամբ, փողոցի անկյունում փակցված մանիֆեստի առաջ մի բազմություն հավաքելով՝ նրան գրգռել եք «Կեցցե՛ Ֆրանց Իոսիֆ կայսրը», «Մենք կհաղթենք» բացականչություններով։

– Ես չէի կարող ոչինչ չանել,– բացատրեց Շվեյկը, իր բարի աչքերը հառելով ինկվիզիտորի վրա։– Ես հուզվեցի, երբ տեսա, որ բոլորը կարդում են պատերազմի այդ մանիֆեստը և չեն դրսևորում ուրախության ոչ մի նշան. ո՛չ հաղթական բացականչություններ, ո՛չ «ուռռա»․․․ առհասարակ ոչինչ, պարոն խորհրդական։ Կարծես դա բոլորովին նրանց չի վերաբերվում։ Եվ ահա այդ ժամանակ ես, Իննսունմեկերորդ գնդի հին զինվորս, չհամբերեցի և գոչեցի այդ խոսքերը։ Եթե իմ տեղը դուք լինեիք, երևի ճիշտ նույնը կանեիք։ Քանի որ պատերազմ է, ի՞նչ արած, մենք պետք է այն հասցնենք հաղթական վախճանի և պարտավոր ենք շարունակ փառաբանել թագավոր կայսրին։ Եվ այդ բանում ոչ ոք չի կարող իմ կարծիքը փոխել տալ։

Պատին դեմ արված սևադեղին գիշատիչը չդիմացավ Շվեյկի գառային անմեղ հայացքին, աչքերը խոնարհեց իր թղթերի վրա և ասաց.

– Ձեր ոգևորությունը ինձ համար միանգամայն հասկանալի կլիներ, եթե արտահայտված լիներ այլ հանգամանքներում։ Ինքներդ էլ լավ գիտեք, որ ձեզ տանում էր ոստիկանը, այնպես որ, ձեր հայրենասիրությունը ավելի շուտ պետք է ծիծաղ պատճառեր հասարակությանը, քան նրա վրա լուրջ տպավորություն գործեր։

– Ոստիկանի հսկողությամբ գնալը ծանր պահ է յուրաքանչյուր մարդու կյանքում։ Բայց եթե նույնիսկ այդ ծանր պահին մարդ չի մոռանում, թե ինչ է պարտավոր անել պատերազմ հայտարարվելիս, ապա, կարծում եմ, նա այնքան էլ վատ մարդ չի։

Սևադեղին գիշատիչը քրթմնջաց և մի անգամ էլ նայեց ուղիղ Շվեյկի աչքերին։ Շվեյկը պատասխանեց իր անմեղ, մեղմ, համեստ, բարեհամբույր ու ջերմ հայացքով։

Մի րոպե նրանք ակնդետ իրար էին նայում։

– Գրողի ծո՛ցը գնացեք,– մրթմրթաց, վերջապես, չինովնիկական ռեխը։– Բայց եթե մեկ էլ ընկնեք այստեղ, այլևս ոչ մի բան չեմ հարցնի, այլ կուղարկեմ ուղղակի Գրադչանիի զինվորական դատարանը։ Հասկացա՞ք։

Մինչ գիշատիչը կկարողանար որևէ բան ավելացնել, Շվեյկը վազելով մոտեցավ նրան, ձեռքն համբուրեց ու ասաց.

– Թող աստված ձեզ վարձատրի դրա համար։ Եթե երբևէ զտարյուն շնիկի կարիք ունենաք, բարեհաճեցեք դիմել ինձ։ Ես շան առևտրով եմ զբաղվում։

Այդ կերպ Շվեյկը նորից ազատ արձակվեց։

Տուն գնալիս նա միտք էր անում, թե արդյոք նախ չմտնի՞ «Թասի մոտ» գարեջրատունը, և ի վերջո բացեց նույն այն դուռը, որտեղից վերջերս դուրս էր եկել գործակալ Բրետշնայդերի ուղեկցությամբ։

Գարեջրատանը մեռելային լռություն էր տիրում։ Այնտեղ կային մի քանի հաճախորդներ, որոնց մեջ էր սուրբ Ապոլինարի եկեղեցու պահակը։ Բոլորի դեմքերը մռայլ էին։ Վաճառասեղանի հետևում նստած էր պանդոկապետուհին, Պալիվեցի կինը, և բութ, հայացքով նայում էր գարեջրի ծորակներին։

– Ահա և ես վերադարձա,– ուրախ-ուրախ ասաց Շվեյկը։– Տվեք ինձ, խնդրեմ, մի գավաթ գարեջուր։ Իսկ ո՞ւր է մեր պան Պալիվեցը։ Երևի արդեն տա՞նն է։

Պատասխանելու փոխարեն պանդոկի տիրուհին սկսեց հոնգուր-հոնգար լալ և, ամեն մի խոսքի վրա հեծկլտալով, մղկտաց.

– Տա՜սը տարի․․․ տվին նրան․․․ մի շաբաթ առաջ։

– Ա՛յ, տեսնո՞ւմ եք,– ասաց Շվեյկը,– ուրեմն մի շաբաթն արդեն գլորել է։

– Նա այնքան… զգույշ էր,– հեկեկում էր տիրուհին։– Նա ինքն էր միշտ իր մասին այդ բանն ասում…

Գարեջրատան հաճախորդները համառորեն լուռ էին, ասես Պալիվեցի հոգին ցայժմ շրջում էր այդտեղ և նրանց կոչ անում՝ լինել է՛լ ավելի զգույշ։

– Զգուշությունը մայրն է իմաստության,– ասաց Շվեյկը,– նստելով սեղանի մոտ և իր կողմը քաշելով գարեջուրը, որի փրփուրի մեջ մի քանի ծակոտիկներ էին գոյացել, քանզի այնտեղ կաթկթել էին Պալիվեցի կնոջ արցունքները, երբ նա գարեջուրը բերել էր սեղանին դնելու։– Հիմա այնպիսի ժամանակ է, որ մարդ ստիպված է զգույշ լինել։

– Երեկ մեզ մոտ երկու թաղում կար,– խոսակցության նյութը փոխեց սուրբ Ապոլլինարիի պահակը։