Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

— Այսօր մեզ հրամայել էին ճանապարհի համար կոնյակ ստանալ,— թոթվեց նա։— Բայց մեր շշի մեջ դեռ ռոմ կար, և ստիպված էինք դատարկել, մի խոսքով՝ ստիպված եղանք մի լավ կոնծել։ Խոհանոցի բոլոր տղաները հարբեցին։ Ես ճաշի մի քանի բաժին սխալ հաշվեցի։ Գնդապետն ուշ եկավ, և նրան բաժին չհասավ։ Այդ պատճառով հիմա նրա համար օմլետ են պատրաստում։ Ա՜յ թե կոմեդիա էր։

— Հետաքրքրաշարժ արկածախնդրություն,— ասաց Վանեկը, որը խմելիս սիրում էր գեղեցիկ բառեր գործածել։

Խոհարար Յուրայդան սկսեց փիլիսոփայել, մի բան, որ նրա նախկին զբաղմունքին սազական էր։ Պատերազմից առաջ նա հրատարակում էր օկուլտային ժուռնալ և մի մատենաշար «Կյանքի և մահվան գաղտնիքներ» խորագրով։ Զինվորական ծառայության մեջ նա խցկվել էր դաշտային սպայական խոհանոց, և երբեմն, երբ տարվում էր հին հնդկական Պրահնա Պրամիտայի («Հայտնություն իմաստությանց») ընթերցանությամբ, նրա պատրաստած տապական խանձվում էր։ Գնդապետ Շրեդերը նրան գնահատում էր իբրև գնդում գտնվող անթիկա մի բան։ Հիրավի, ո՞ր սպայական խոհանոցը կարող էր պարծենալ այնպիսի խոհարար-օկուլտիստով, որը, թափանցելով կյանքի ու մահվան խորհուրդների մեջ, բոլորին զարմացնում էր սմետանով պատրաստած այնպիսի ֆիլեով կամ ռագույով, որ Կոմարովի մոտ մահացու վիրավոված պոդպորուչիկ Դուֆեկը շարունակ նրա անունն էր տալիս։

— Այո՛,— անպատեհ ասաց Յուրայդան, որը հազիվ էր կարողանում աթոռին նստած մնալ և որից տասը քայլի վրա ռոմի հոտ էր փչում,— երբ այսօր պարոն գնդապետին բաժին չհասավ և երբ նա տեսավ, որ միայն շոգեխաշ կարտոֆիլ է մնացել, ընկավ գակիի վիճակի մեջ։ Գիտե՞ք գակին ինչ է։ Դա քաղցած ոգիների վիճակն է։ Եվ ահա այդ ժամանակ ես նրան ասացի. «Արդյոք բավական ուժ ունե՞ք, պարոն գնդապետ, անդրդվելի մնալու բախտի ճակատագրական նախասահմանման առաջ, այսինքն դիմանալու այն բանին, որ ձեզ հորթի երիկամ չհասավ։ Կարմայով սահմանված է, որ դուք, պարոն գնդապետ, այսօր ընթրիքին աստվածային օմլետ և հորթի ծեծած, շոգեխաշ լյարդ ստանաք»։

— Սիրելի՛ բարեկամ,— կարճ պաուզայից հետո կիսաձայն դիմեց նա ավագ գրագրին, այդ միջոցին ակամա ձեռքը շարժելով և շուռ տալով սեղանի վրա իր առաջ դրված բոլոր բաժակները։— Գոյություն ունի բոլոր երևույթների, ձևերի ու իրերի անէություն,— մռայլ ասաց այդ գործողությունից հետո խոհարար-օկուլտիստը։― Ձևն անէություն է, իսկ անէությունը՝ ձև։ Անէությունն անբաժանելի է ձևից, ձևը՝ անէությունից։ Այն, ինչ անէություն է, հանդիսանում է և ձև, այն, ինչ ձև է, հանդիսանում է անէություն։— Խոհարար-օկուլտիստը գլուխը հենեց ձեռքին, խորասուզվեց լռության մեջ և սկսեց հայել գինուց թրջված սեղանը։

Շտաբի գրագիրը շարունակում էր ինչ-որ բան մրթմրթալ, որը ոչ սկիզբ ուներ, ոչ վերջ.

— Հացն անհետացավ դաշտերից — in dieser Stimmung erhilt er Einladung und ging zu ihr^[105], հոգեգալստի տոնը գարնանն է լինում։

Ավագ գրագիր Վանեկը շարունակում էր տկտկացնել սեղանը, խմում էր և ժամանակ առ ժամանակ հիշում, որ պարենի պահեստի մոտ տասը զինվորներ, դասակապետի գլխավորությամբ, իրեն են սպասում։ Այդ բանը հիշելիս նա ժպտում էր և ձեռքը թափ տալիս։

Ուշ ժամին վերադառնալով տասնմեկերորդ երթային վաշտի գրասենյակը, նա Շվեյկին գտավ հեռախոսի մոտ նստած.

— Ձևը անէություն է, իսկ անէությունը՝ ձև,— ասաց նա դժվարությամբ, առանց շորերը հանելու ընկավ մահճակի վրա և ձեռաց քնեց։

Շվեյկը շարունակեց հեռախոսի մոտ նստած մնալ, քանի որ դրանից երկու ժամ առաջ պորուչիկ Լուկաշը նրան հեռախոսով հայտնելով, թե ինքը դեռևս պարոն գնդապետի մոտ հրավիրված խորհրդակցությունում է, մոռացել էր ասել, թե նա կարող է հեռախոսից հեռանալ։

Այնուհետև Շվեյկի հետ խոսեց դասակապետ Ֆուքսը, որը տասը շարքայինների հետ իզուր սպասելով ավագ գրագրին, միայն հիմա էր նկատել, որ պահեստը փակ է։

Վերջապես, Ֆուքսը ինչ-որ տեղ գնաց, և տասը շարքայինները մեկը մյուսի հետևից վերադարձան իրենց բարաքը։ Շվեյկը ժամանակ առ ժամանակ իր ձանձրույթը փարատում էր նրանով, որ վերցնում էր հեռախոսափողը և ականջ դնում։ Հեռախոսը նորագույն սիստեմի էր, որ միայն վերջերս էր բանակում գործածության մեջ դրվել, և ուներ այն առավելությունը, որ նրանով կարելի էր ամբողջ գծի վրա միանգամայն պարզ լսել ուրիշների խոսակցությունները։

Գումակը հայհոյական խոսքեր էր փոխանակում հրետանավորների զորանոցի հետ, սակրավորները սպառնում էին դաշտային փոստին, հրաձգարանը հայհոյում էր գնդացրային զորամասին։

Իսկ Շվեյկը, տեղից վեր չկենալով, նստած էր ու նստած հեռախոսի մոտ…

Գնդապետի մոտ խորհրդակցոլթյունր շարունակվում էր։

Գնդապետ Շրեդերը մի նորագույն տեսություն էր զարգացնում դաշտային ծառայության մասին և առանձնապես ընդգծում նռնականետների նշանակությունը։

Նա անկապ-անկապ խոսում էր, թե երկու ամիս առաջ ռազմաճակատն ինչպես էր դասավորված, հարավում ու արևելքում, թե ինչպիսի կարևորություն ունի առանձին զորամասերի սերտ կապը, խոսում էր հեղձուցիչ գազերի, հակառակորդի սավառնակները գնդակոծելու, ռազմաճակատում զինվորների մատակարարման մասին և հետո անցավ բանակում գոյություն ունեցող ներքին փոխհարաբերություններին։ Ապա երկար-բարակ խոսեց այն վերաբերմունքի մասին, որ պետք է ունենան սպաները շարքայինների, իսկ շարքայինները ենթասպաների նկատմամբ, թշնամու կողմն անցնող փախստականների մասին, քաղաքական իրադարձությունների, ինչպես և այն մասին, որ չեխ զինվորների հիսուն տոկոսը քաղաքականապես անբարեհույս է։

― Jawohl, meine Herren, der Kramarsch, Scheiner und Klofatsch^[106]…