Karatkevich Kalinouski

Усё жыцце вы плавалі ў крыві,

А бог вас пакараў за грэх ваш цяжкі.

Таму яны й пустыя, вашы хаты,

I рэдка ў іх гучыць дзіцячы смех.

Салдат (Юнгену). Ваша высакароддзе сказалі па дваццаць шэсць...

Юнген. Ну.

Салдат. Памылачка атрымалася. Выкапалі лішнюю магілу.

Юнген. Чакай, колькі забітых?

Салдат. Іхніх – восемдзесят. Нашых – сто дваццаць восем.

Заруба. Дрэнная прапорцыя.

Юнген. Што?

Заруба. Ваюем дрэнна. Шэлег нам цана. Нас на Гродзеншчыне не больш дзвюх тысяч са зброяй. Вас – дзесяць.

Юнген. Апошні раз пытаю: хто?

Вастравух. Голад! Рабства!

Паўза.

Юнген. Салдаты, слухай маю каманду!

Паўза.

Магіла пустой не застанецца. Гэтых трох – туды.

Агульны ўздых.

Салдат. Ваша высакароддзе...

Юнген. Шпіцрутэнаў захацелі... Вядзіце.

Заруба. Нашто весці? Мы – самі. Мы скакаць будзем, туды ідучы.

3 асуджанай рашучасцю ўзяліся за плечы. Павольна закруцілася, пачало рухацца да ямы страшнае кола. Ногі намацваюць такт. Знайшлі. I толькі тады прыходзіць музыка, хуткая, але грозная, падобная і не падобная на звычайныя гукі “Мяцеліцы”.

Курыць, вее мяцеліца,

Чаму стары не жэніцца.

– Як жа яму жаніціся?

Усе будуць дзівіціся.

Ух, ух, уха-ху!

Янкі галава ў снягу.

– А як гэта дый не снег,

Тады людзям будзе смех!

Яны на краі ямы. Яўхім скокнуў у яе сам. Цяпер відаць толькі іхнія плечы. Ім цесна, але яны рухаюцца, але галасы спяваюць.

Ух, ух, уха-ху!

Гэта ж быў я на таку.

– А як гэта дый не пыл,

Дык ад дзеўкі будзе тыл.

– А хоць стары – не паганы,

Яшчэ дужы і румяны.

А што каму да таго?

Можа, я пайду ды за яго.

Голас з натоўпу. Даволі!

Спыніўся танец.

Яўхім.

Сапраўды даволі, браце...

Занадта... Не павераць... Стой, Заруба.

Мацуйся, любы браце Вастравух.

Яўхіміха.

Трымайцеся спакойна, мужыкі!

Хрыстос над вамі. Ён, пакутных, вас

Каля сябе пасадзіць.

Яўхім.

Ціху табе

З тваім Хрыстом. Не мог падмогі даць

На памагатых д’ябла.

Яўхіміха.

Не блюзнер!

Яўхім.

Чаго блюзнерыць? Я яшчэ не знаю.

Ці ёсць ён, бог?

Юнген. А што ты, хаме, зведаў?

Яўхім.

А тое! Краем правіць Сатана.

Ты, капітан, і твой Мураш Паскудны,

I ваша банда, і царок ваш снулы.

Ты пачакай, яму яшчэ за нас

Павытаргаюць ногі са...спіны.

Вастравух. То спраўдзіцца.

Юнген. Салдаты! Закапаць!

Паступова сыплецца з-пад рыдлёўкі зямля. Загаласілі бабы.

Яўхім.

Цыц, бабы, не рвіце наша сэрца.

Спакойна дайце нам сустрэць канец

I весела...

Гарэліха. Змоўч, людзі... з імі бог...

Яўхіміха.

А гэтым – гонару занадта многа,

Каб перад імі плакаць... Змоўч, народ.

Цяпер цішыня вісіць над галовамі людзей. Зямля дастае смяротнікам амаль да плячэй.

Вастравух (Яўхіму). Бачыш, а ты мяне засячы хацеў... “Пан, пан...” У адной зямлі... стаяць будзем.

Яўхім. А можа, табе і лягчэй было б?

Вастравух. Ну не. Памерці растаптаным, як я тады? Так я хаця чосу ім даў...

Заруба вышэй за ўсіх, астатнім зямля дастае да рота.

Яўхім. Гэй, Заруба, ты й тут выгадаў... каб я табе прысніўся.

Заруба. Прысніся, брат, я тады адразу ўваскрэсну. Ад жаху.

Зямля падае Зарубу на галаву. Ён адплёўваецца.

Эй, афіцэр, каўбаса гарохавая... Можа быць у смяротніка апошняе жаданне?

Юнген. Ну?

Заруба. Я служыў паручнікам. Ты – капітан. Ці нельга саст упіць сваё месца старэйшаму па чыну?

I ўсё. Замест людзей – капец зямлі.

Юнген (да натоўпу). Ну як?

Маўчанне.

КАРЦІНА ДЗЕВЯТАЯ

Задні пакой за модным магазінам, які належыць Юзэфе Яневіч. Пад манекенамі доўгія рагожныя цюкі са зброяй. Тут жа сядзіць Арсень, узброены лупай; рэжа на гуме штамп, робячы пробныя водціскі. Кастусь сядзіць за сталом, гамонячы з Каралінай, Чортавым Бацькам, Марцявічусам. Кастусь скандуе.