Хатынская аповесць

Сердаваў ён адразу, рэзка, i я яго любіў i баяўся. Наогул я заўсёды любіў суровых, няласкавых, можа, менавіта таму, што такім быў мой бацька. Нават ад'язджаючы на вайну ў Фінляндыю, бацька не пацалаваў мяне, a толькі сціснуў рукою плячо i паказаў на заплаканую маму i сястрычак-блізнят, абвязаных хусткамі пад пахі: «Глядзі ix!»

Цяпер я падыходзіў да таго самага месца, дзе гэта было, дзе наша хата. Тут агеньчыкі ўжо не поўзаюць па агародах, толькі каля печаў трымціць гарачы дух; значыцца, пачыналі з гэтага канца… Бяроза ўзвышаецца нада мной, задраўшы купчастую галаву ў чорнае неба. Ацалелі весніцы, прасла плота. Каля печы зямля прыцемнена свеціцца.

Глаша паціху накіравалася да печы, а я ўсё не заходжу ў расчыненыя весніцы. Хто, чыя рука ix расчыніла? I што было потым? Ад Глашыных ног застаюцца барвовыя, гарачыя сляды. Зачапіла вуголле ботам — коратка ўзляцеў рой іскраў… Як на той паляне… Пра што гэта я? Думка ўсё стараецца збочыць, не вяртацца да самага страшнага. Рашуча, пераканана, каб самому паверыць, кажу Глашы, што ўсе выратаваліся, усе ў лесе. Глаша нахілілася, разглядае нешта. Я кідаюся туды ад весніц i сам палохаюся свайго імпэту. О, я ведаю, што гэта такое, белае вуголле! А мне раптам здалося, што яно белае, — як згарэлыя косці. Не, не, гэта ад печы адсвечвае, ад пабеленай мамінымі рукамi нашай печы! I гарэлы пах бульбы i яблыкаў, толькi бульбы i яблыкаў! Яны схаваліся ў лесе, я ведаю, заўтра ix знайду, убачу…

Я падыходжу да печы, кранаюся яе, нечакана халоднай сярод неастылага вуголля. Боты мае, як вільгаць на балоце, выціскаюць з зямлі барвовасць, святло. Сляды згасаюць не адразу, тлеюць, успыхваюць ад ветру, па ix прабягаюць сінія i чырвоныя агеньчыкі.

За яблынямі плямай бялеецца печ Юстына — нашага суседа. На плоце нешта развешана белае, пачынае здавацца, што гэта людзі, жахліва нерухомыя.

Я пайшоў назад, да весніц. Глаша ўжо там, глядзіць мне насустрач. Села на лаўку, i я сеў побач. У Глашы нешта такое азначылася: жаночае, простае. Узяла маю галаву i паклала сабе на калені, а сваю мне на спіну. Потым я зусім лёг на доўгую лаўку, i не было дзіўна ці сорамна, што яна сядзіць, а мая галава ў яе на каленях, як не дзіўна i не сорамна параненаму. Час ад часу я расплюшчваю вочы, бачу Глашын твар, заўважаю, як вецер кратае вуголле на папялішчы i крывавыя водбліскі кідаюцца на дрэвы, знаходзяць i паказваюць яблыкі, чырвона-чорныя яблыкі. У галаве стукае, i гэты гук, як рэха — то стукае ўжо недзе на агародах, то вяртаецца ў мяне ж. Нешта пустое то напаўняецца, мною напаўняецца, то апаражняецца. Гэты стук, пахі гарэлых яблык, печанай бульбы завабліваюць мяне ўсё ў адзін i той жа сон — ён канчаецца i пачынаецца зноў. Раніца ў нашай хаце, на печы шэпчуцца i стрымана рагочуць тады-сяды блізняты, на кухні мама, я чую, як яна сячэ на дошцы мяса, як перастаўляе чыгункі, грукае патэльняй, i я баюся, што зараз яна ўвойдзе i ўбачыць мяне з Глашай— у ельніку, на лапніку…

Прахапіўся я пад яркай, сляпучай сінечай. У прахалоднай вышыні калышацца бяроза; жоўтая палавіна кроны — як раптоўная сівізна. Вераб'і, цёмная густая чародка, не зляцелі, а неяк ссыпаліся з бярозы на агарод. Я правёў ix позіркам i прачнуўся канчаткова. Унізе, на зямлі, на агародах — чорна i па-страхавітаму пуста. Печы не белыя, як тады, на змярканні, а брудна-шэрыя. Калі глядзеў на пажаўцелае голле, на вераб'ёў, здалося, што чую шум бярозы, вераб'інае чыліканне. Цяпер зноў усё наўкол анямела, i толькі ва мне самім шум. I пачынае нудзіць.

Я пашукаў вачамі вінтоўку, Глашу — не ўбачыў; нязграбна адштурхнуўшыся ад краю лаўкі, павярнуўся і, падымаючыся, абапёрся рукой… Нешта мякка хруснула пад далонню, i страшэнны ўдар у локаць, у патыліцу падкінуў мяне. Ротам, языком я злізваў, высмоктваў востры боль, што засеў у далоні. Глаша спалохана спынілася каля весніц з кавалкам чорнай бляхі ў руках, як з падносам, а на ім падгарэлая бульба i яблыкі. Паставіла «паднос» на траву i вінавата падбегла да мяне, але я вырваў з яе рук сваю балючую далонь i схапіўся за прыклад вінтоўкі — цёплая! Да жалеза прыклаў — не памагае. Траву памацаў — цёплая. Я круціўся, шукаў i не знаходзіў холад. Каблуком выбіў яму ў доле, уціснуў у яе далонь — боль адразу адступіўся, зямля яго адабрала, але недзе ён i застаўся, як пчалінае джала. Глаша вінавата кратае пальцам гарэлыя бульбіны, якія засталіся на лаўцы, нешта гаворыць, мусіць, папракае сябе, мяне. Боль зноў вяртаецца, i. я, ускочыўшы, выбіваю новую ямку ў доле, прыціскаю далонь, i боль зноў аціхае — пясок адбірае яго, як ваду. Тое, што я раблю, як я кручуся, ускокваю, б'ю нагой зямлю, хапаюся за яе, мусіць, вельмі выглядае недарэчна, i я злую, што не магу не рабіць гэтага. Глаша, выбраўшы момант, узяла маю руку, падзьмула на пачырванелую далонь.