ЛЯЛЬКА

– А цяпер няма вайны?.. Змянілася толькі зброя: замест касы або ятагана змагаюцца рублём. Яанна добра гэта разумела, калі прадавала не сервіз, а спадчынную сядзібу, або калі загадала разабраць на пабудову пуні руіны замку.

– Дык мы пераможаныя!.. – ціха прамовіла панна Ізабэла.

– Не, дзіця, – запярэчыў пан Тамаш і выпрастаўся. – Мы толькі цяпер пачынаем трыумфаваць і, бадай, ці не гэтага баіцца мая сястра і яе групоўка. Яны так моцна заснулі, што іх палохае кожная праява жыццёвае сілы, кожны мой адважны крок, – дадаў ён нібы сам сабе.

– Твой, тата?

– Так. Яны думалі, што я буду прасіць у іх дапамогі. Сама Яанна ахвотна зрабіла б мяне сваім павераным. А я падзякаваў ім за пенсію і зблізіўся з мяшчанствам. Тыя людзі сталі паважаць мяне, і гэта турбуе нашых. Яны спадзяваліся, што я сыду на другі план, а бачаць, што магу выйсці на першы.

– Ты, тата?

– Я. Маўчаў дагэтуль, бо не меў адпаведных выканаўцаў. А цяпер я знайшоў такога, што зразумеў мае ідэі, і пачынаю дзейнічаць.

– Хто ж гэта? – запыталася панна Ізабэла, здзіўлена пазіраючы на бацьку.

– Нейкі Вакульскі, купец, жалезны чалавек. З яго дапамогаю я збяру нашае мяшчанства, арганізую таварыства гандлю з Усходам і гэтак падыму прамысловасць…

– Ты, тата?

– І тады пабачым, хто выйдзе наперад, хоць бы падчас магчымых выбараў у гарадскую раду…

Панна Ізабэла слухала гэта з вялікімі вачыма.

– А ці той чалавек, – прамовіла яна ціха, – пра якога ты гаворыш, тата, не авантурыст, не аферыст які-небудзь?..

– Дык ты яго не ведаеш? – спытаў пан Тамаш. – Ён, між іншым, адзін з нашых купцоў.

– Краму я ведаю, вельмі багатая, – казала панна Ізабэла задуменна. – Ёсць там стары крамнік, які выглядае крыху дзівакавата, але ён надзвычай ветлівы… Ах, здаецца, некалькі дзён таму я пабачыла і гаспадара… Падобны да дзікуна…

– Вакульскі дзікун?.. – здзівіўся пан Тамаш. – Ён сапраўды трымаецца крыху нацягнута, але вельмі далікатны.

Панна Ізабэла страсянула галавою.

– Непрыемны чалавек, – адказала яна жвава. – Цяпер я прыгадала… Калі была ў аўторак у краме, дык спытала ў яго, колькі каштуе веер. Трэба было бачыць, як ён зірнуў на мяне! Нічога не адказаў, а толькі выцягнуў сваю вялізную чырвоную руку да крамніка (досыць элегантнага хлопца) і злосна прабурчаў: пане Мараўскі ці Мрачэўскі (я ўжо не памятаю), пані пытаецца пра кошт веера. А… нецікавага знайшоў тата супольніка!.. – засмяялася панна Ізабэла.

– Шалёнай энергіі чалавек, жалезны чалавек, – адказаў пан Тамаш. – Яны такія. Ты іх пабачыш, бо я збіраюся арганізаваць дома некалькі нарадаў. Усе арыгіналы, але гэты самы арыгінальны.

– Тата збіраецца прымаць гэтых паноў?..

– Мушу парадзіцца з некаторымі з іх. А што да нашых, – дадаў ён, гледзячы дачцэ ў вочы, – магу цябе запэўніць, калі яны даведаюцца, хто ў мяне бывае, дык ніхто не праміне ўжо нашага салону.

У гэты момант увайшла панна Фларэнтына і запрасіла на абед. Пан Тамаш падаў руку дачцэ, і яны ўтраіх перайшлі ў сталовы пакой, дзе ўжо стаяла супніца, а побач – Мікалай, апрануты ў фрак з шырокім белым гальштукам.

– Рассмяшыла мяне Бэла, – сказаў пан Тамаш, звяртаючыся да кузіны, якая налівала суп. – Уяві сабе, Флора, што Вакульскі зрабіў на яе ўражанне дзікуна. Ты ведаеш яго?

– Хто ж цяпер не ведае Вакульскага, – адказала панна Фларэнтына і падала Мікалаю талерку для пана. – Ну, ён не выглядае элегантна, але робіць уражанне…

– Пня з чырвонымі рукамі, – зарагатала панна Ізабэла.

– Ён мне нагадвае Тросці, памятаеш, Бэла, таго палкоўніка ў Парыжы, – сказаў пан Тамаш.

– А мне статую гладыятара ў момант трыумфу, – меладычна прамовіла панна Фларэнтына. – Памятаеш, Бэла, таго ў Фларэнцыі – з узнятым мячом? Твар суровы, нават дзікі, але прыгожы.

– А чырвоныя рукі?.. – спытала панна Ізабэла.

– Ён адмарозіў іх у Сібіры, – са значэннем сказала панна Фларэнтына.

– Што ж ён там рабіў?

– Пакутаваў за парывы маладосці, – адказаў пан Тамаш. – Гэта можна яму прабачыць.

– Ах, дык ён герой!..

– І мільянер, – дадала панна Фларэнтына.

– І мільянер? – перапытала панна Ізабэла. – Я пачынаю верыць, што тата зрабіў добры выбар, прымаючы яго супольнікам. Хоць…

– Хоць?.. – паўтарыў бацька.

– Што скажуць у свеце пра гэтую суполку?

– Хто мае сілу ў руках, у таго свет ля ног.

Мікалай якраз падаваў паляндвіцу, як з вітальні пачуўся званок. Стары слуга выйшаў і праз хвіліну вярнуўся з лістом на срэбным, а можа, і пасярэбраным падносе.

– Ад пані графіні, – паведаміў ён.

– Табе, Бэла, – сказаў пан Тамаш, які ўзяў ліст. – Дазволь мне пракаўтнуць гэтую новую пілюлю замест цябе.

Ён распячатаў ліст, пачаў яго чытаць і са смехам падаў яго панне Ізабэле.

– Вось, – выгукнуў ён, – уся Яанна ў гэтым лісце. Нервы, адны нервы!..

Панна Ізабэла адсунула ад сябе талерку і з непакоем прабегла ліст вачыма. Паступова яе твар праяснеў.

– Слухай, Флора, – сказала яна, – бо гэта цікава, што піша цётка: