ЛЯЛЬКА

 У часе нямецка-французскай вайны Напалеон ІІІ трапіў у палон.

[

←33

]

 Вуліца ў Старым горадзе.

[

←34

]

 У ХІХ ст. купцы нямецкага паходжання Мінцлі жылі ў Любліне.

[

←35

]

 Гаворка пра няўдалы дзяржаўны пераварот Напалеона ІІІ у 1840 г., калі яго зняволілі ў крэпасць. Прахоўняю ў Варшаве называлі турму, бо яна знаходзілася ў былым парахавым складзе.

[

←36

]

 Месцілася на Тэатральным пляцы. У ратушы была паліцыя.

[

←37

]

 Варшаўскі локаць – даўняя мера даўжыні, блізу 58 см.

[

←38

]

 Кароткі бізун з некалькімі рамянямі.

[

←39

]

 Ручку дысцыпліны рабілі з нагі сарны.

[

←40

]

 Варшаўскі фунт быў роўны 405 г.

[

←41

]

 Добрай раніцы, мае дзеці! Кава гатовая… (ням.)

[

←42

]

 Добрай раніцы, мая матуля! (ням.)

[

←43

]

 Добрай раніцы, бабуля! (ням.)

[

←44

]

 Ян Мінцаль сам перакладае з нямецкае на скажоную польскую мову.

[

←45

]

 Прэч, прэч!..

[

←46

]

 25 мая 1846 г. Людовіку Напалеону ўдалося ўцячы з турмы і трапіць у Англію.

[

←47

]

 Гаворка пра дзейнасць у Польшчы таемных нацыянальна-вызваленчых арганізацый.

[

←48

]

 Юліюш Андрашы (1823–1890) – венгерскі палітычны дзеяч.

[

←49

]

 Намёк на героя паэмы А. Міцкевіча “Конрад Валенрод”, які, прагнучы адпомсціць крыжакам за іх напады на Літву, уступае ў крыжацкі ордэн і, стаўшы магістрам ордэну, прыводзіць яго да краху.

[

←50

]

 Гаворка пра газету “Kurier Warszawski” – папулярнае тагачаснае выданне.

[

←51

]

 Разыгрыванне самадзейнымі артыстамі сцэн з гісторыі Польшчы.

[

←52

]

 Словы з верша Адама Міцкевіча “Да Г***”.

[

←53

]

 Намёк на ўдзел Вакульскага ў паўстанні 1863–1864 гг.

[

←54

]

 Самая прыгожая ў той час алея ў Варшаве.

[

←55

]

 Маецца на ўвазе паўстанне 1863–1864 гг.

[

←56

]

 Віктар Эмануіл (1820–1878) – кароль Італіі.

[

←57

]

 Назва арганізацыі. У Варшаве ў той час была яшчэ Абывацельская рэсурса.

[

←58

]

 Гаворка пра Зыгмунта Красінскага (1812–1859) – польскага паэта-рамантыка.

[

←59

]

 Месца дзеяння ў “Нябоскай камедыі” З. Красінскага (пад Камянцом-Падольскім), дзе абаранялася арыстакратыя.

[

←60

]

 Найвышэйшы французскі ордэн.

[

←61

]

 Граф Шамбор (1820–1883) – нашчадак роду Бурбонаў, прэтэндэнт на французскі трон.

[

←62

]

 Дарагі кузін.

[

←63

]

 “Старонка кахання” (франц.).

[

←64

]

 Збор ахвяраванняў на дабрачынныя мэты.

[

←65

]

 “Малітва пакаяння” (франц.).

[

←66

]

 “Няхай будзе дабраславёна імя тваё на векі вякоў, хоць і паслаў ты мне гэтае выпрабаванне” (франц.).

[

←67

]

 “…і чакаць у спакоі Твае боскае дапамогі” (франц.).

[

←68

]

 Вядомая варшаўская фірма, якая займалася вырошчваннем дрэў і кветак.

[

←69

]

 Адзін з сямі рымскіх пагоркаў. З 1870 г. так называлася рэзідэнцыя італьянскіх каралёў.

[

←70

]

 Баляслаў Прус размясціў новую краму Вакульскага на Кракаўскім прадмесці, 7 (т. зв. Дом Градзіцкага).

[

←71

]

 Выстава ў Парыжы была адкрыта 1 мая 1878 г.

[

←72

]

 Галантарэйная фірма ў Варшаве.

[

←73

]

 Пагардліва пра жыда, які ахрысціўся.

[

←74

]

 Infamis (лац.) – хто мае кепскую славу.

[

←75

]

 Г. зн., па ўсёй даўжыні Кракаўскага прадмесця. Помнік Каперніку пастаўлены ў 1830 г. Калона ў гонар Жыгімонта ІІІ Вазы (1566–1632) пабудаваная ў 1644 г.

[

←76

]

 Гэтая і наступныя вершаваныя цытаты ўзяты з паэмы У. Загурскага “Кароль Саламон” (1881). Тут і далей пераклады вершаваных радкоў Ангелы Эспінозы-Руіс.

[

←77

]

 У гэтым раздзеле называюцца вуліцы, размешчаныя паміж Кракаўскім прадмесцем і Віслаю, дзе ў той час жыла варшаўская бедната.

[

←78

]

 Сёння на гэтым месцы знаходзіцца гатэль “Брыстоль”.

[

←79

]

 Паўстанцы 1863 г., сасланыя ў Сібір. Пазней – вядомыя навукоўцы.

[

←80

]

 Хвароба, якая бывае звычайна ў жывёл, але часам перадаецца і людзям.

[

←81

]

 Няхай будзе зямля табе пухам (лац.).

[

←82

]

 Могілкі ў паўночна-заходняй Варшаве.

[

←83

]

 У той час – востраў на Вісле.

[

←84

]

 Вялікая лодка з ветразем для перавозкі грузаў.

[

←85

]

 Гаворка пра касцёл Св. Юзафа (кармелітаў) на Кракаўскім прадмесці.

[

←86

]

 Маецца на ўвазе прадстаўнік Таварыства дабрачыннасці.

[

←87

]

 Б. Прус бліжэй не акрэслівае, якую пасаду займаў старшыня, муж старшынёвае.

[

←88

]

 Гаворка пра эміграцыю пасля паўстання 1830–1831 гг.

[

←89

]

 Радкі з верша Адама Міцкевіча “Да М***” (1823).

[

←90

]

 Маюцца на ўвазе алеі Уяздоўскіх.

[

←91

]

 У той час – рэзідэнцыя расійскіх намеснікаў.

[

←92

]

 У маі 1878 г. пагоршыліся міжнародныя дачыненні паміж еўрапейскімі краінамі. Хадзілі чуткі пра вайну Англіі і Аўстрыі супраць Расіі.

[

←93

]

 Чаму ты гэта зрабіў? (ням.).

[

←94

]

 Гандлёвая плошча ў тагачаснай Варшаве.

[

←95

]

 У той час – вёска і чыгуначная станцыя за 18 км ад Варшавы.

[

←96

]

 Жэцкі браў удзел у венгерскім паўстанні (сакавік 1848 – кастрычнік 1849). Аўстрыя з дапамогай Расіі задушыла паўстанне.

[

←97

]

 Тагачасны патрон уяўляў сабою папяровую трубку, у якой знаходзілася куля і быў насыпаны порах.

[

←98

]

 Юзаф Бэм (1797–1850) – польскі генерал, удзельнік паўстання 1830–1831 гг., эмігрант. У 1848–1849 гг. кіраваў аддзеламі венгерскіх паўстанцаў, пазней – галоўнакамандуючы венгерскай арміяй.

[

←99

]

 Хутчэй за ўсё, маюцца на ўвазе венгерскія нацыянальныя сімвалы. У даўнім венгерскім гербе былі тры гары і чатыры ракі.

[

←100

]

 Мясцовасць, дзе расійскі генерал-фельдмаршал І. Паскевіч 13 жніўня 1849 г. разбіў венгерскае войска.

[

←101

]

 Горад і крэпасць ля Дуная.

[

←102

]