ЛЯЛЬКА

– Не чапай ты яе… Незвычайная яна кабета… – ціха сказаў Ахоцкі.

– Усе яны здаюцца нам незвычайнымі, – незадаволена адказаў доктар, – пакуль мы не ўпэўнімся, якія яны дурніцы пустагаловыя… Можа, пра Вакульскага пан нешта чуў?..

– А! Менавіта… – адказаў Ахоцкі, але раптам стрымаўся і змоўк.

У гэты момант з’явіўся Казімір з крыкам:

– Пане доктар, нешта сталася з нашым панам. Хутчэй, пане!

Шуман сарваўся з месца, а разам з ім і Ахоцкі. Яны селі ў брычку і паімчалі да дома, дзе жыў Жэцкі.

У браме заступіў ім дарогу Марушэвіч з моцна заклапочаным выразам на твары.

– Ну, уяві сабе, пан, – звярнуўся ён да доктара, – я гэткую важную меў да яго справу… Гаворка пра мой гонар… А ён узяў ды памёр!

Доктар і Ахоцкі разам з Марушэвічам увайшлі ў кватэру Жэцкага. У першым пакоі быў ужо Шлянгбаўм, радца Вянгровіч і агент Шпрот.

– Каб піў брагу, – казаў Вянгровіч, – да ста гадоў бы дажыў. А так…

Шлянгбаўм заўважыў Ахоцкага і схапіў яго за руку:

– Пан дакладна хоча забраць грошы на гэтым тыдні?

– Так.

– Чаму ж гэтак спешна?..

– Бо я з’язджаю.

– Надоўга?

– Можа, назаўсёды, – рэзка адказаў той і пайшоў за доктарам у пакой, дзе ляжаў нябожчык.

За імі на дыбачках увайшлі астатнія.

– Што робіцца! – азваўся доктар. – Гэтыя гінуць, вы з’язджаеце… Хто ж тут урэшце застанецца?..

– Мы!.. – адначасова адказалі Марушэвіч са Шлянгбаўмам.

– У людзях недахопу не будзе… – дадаў радца Вянгровіч.

– Недахопу не будзе… але пакуль ідзіце адсюль, панове! – крыкнуў доктар.

Уся кампанія з абурэннем выйшла ў вітальню. Засталіся толькі Шуман з Ахоцкім.

– Зірні на яго, пан… – сказаў доктар, паказваючы на нябожчыка. – Гэта апошні рамантык!.. Як яны сыходзяць… як яны сыходзяць…

Ён патузаў сябе за вус і адвярнуўся да вакна.

Ахоцкі ўзяў халодную руку Жэцкага і нахіліўся, нібы хацеў нешта шапнуць таму на вуха. Раптам у бакавой кішэні памерлага ён заўважыў беражок ліста Венгелька і машынальна прачытаў накрэсленыя вялікімі літарамі словы:

“NON OMNIS MORIAR…”

– Маеш рацыю… – сказаў ён нібы сам сабе.

– Я маю рацыю?.. – спытаў доктар. – Даўно ведаю.

Ахоцкі маўчаў.

Заўвагі

Notes

[

←1

]

 Сан-Стэфанскі трактат быў заключаны паміж Расіяй і Турцыяй 3 сакавіка 1878 г. у Сан-Стэфана (пад Канстанцінопалем).

[

←2

]

 20 лютага 1878 г. Папам быў абраны Леон ХІІІ.

[

←3

]

 Перамога Расіі ў вайне з Турцыяй выклікала моцнае незадавальненне Англіі. Існавала верагоднасць вайны паміж Англіяй і Расіяй.

[

←4

]

 Кракаўскае прадмесце – адна з галоўных варшаўскіх вуліц. Б. Прус размясціў краму “Мінцаль і Вакульскі” на Кракаўскім прадмесці, 9 (Камяніца Бейера).

[

←5

]

 Ота Бісмарк (1815–1898) – нямецкі канцлер, які аб’яднаў Германію (1871).

[

←6

]

 Патрык Мак-Магон (1808–1893) – французскі маршал, які кіраваў войскам версальцаў у барацьбе з Парыжскай камунай. Прэзідэнт Францыі ў 1873–1879 гг.

[

←7

]

 Гаворка пра расійска-турэцкую вайну 1877–1878 гг.

[

←8

]

 Сёння на Кракаўскім прадмесці, 54 існуе кавярня “U Hopfera”. Яна знаходзіцца замест даўняй рэстарацыі Караля Лэсіша, якую, відавочна, меў на ўвазе Б. Прус.

[

←9

]

 Заснаваная ў 1862 г. як вышэйшая навучальная ўстанова ў Варшаве. У 1869 г. ператворана ў Варшаўскі ўніверсітэт.

[

←10

]

 Вышэйшая навучальная ўстанова, заснаваная ў 1838 г. у Варшаве. З 1862 г. – факультэт Галоўнай школы.

[

←11

]

 Навучальная ўстанова, што існавала ў Варшаве ў 1844–1866 гг.

[

←12

]

 Так называлі ў той час лекара.

[

←13

]

 Гаворка пра ўдзел Вакульскага ў паўстанні 1863–1864 гг. і яго высылку ў Сібір.

[

←14

]

 Леон Гамбэта (1838–1882) – французскі палітык, які ў 1870 г. абвясціў Францыю рэспублікай.

[

←15

]

 У 1841 г. асноўнай грашовай адзінкай Польшчы стаў расійскі рубель, хоць на Варшаўскім манетным двары працягвалі біць польскія злотыя, якія былі ў абарачэнні да 1865 г.

[

←16

]

 З 1832 г. да 1865 г. адзін польскі злоты быў роўны 15 капейкам.

[

←17

]

 Гаворка пра Людовіка Напалеона Банапрата (1808–1873) – французскага палітычнага дзеяча, прэзідэнта Францыі (1848–1852), які пазней абвясціў сябе імператарам (да 1870). Памёр на выгнанні ў Англіі.

[

←18

]

 Опера Г. Меербера, напісаная ў 1835 г.

[

←19

]

 Жэцкі чытае шматтомнае выданне французскага палітыка і гісторыка Адольфа Луі Т’ера “Гісторыя консульства і імперыі”, якое друкавалася ў 1845–1862 гг.

[

←20

]

 Вайна супраць Аўстрыі за аб’яднанне Італіі.

[

←21

]

 Венгерскі нацыянальны марш, напісаны ў XVII ст. для князя Францішка Ракачы.

[

←22

]

 Мужчынскае футра.

[

←23

]

 Гаворка пра Бенджаміна Дызраэлі (1804–1881) – англійскага палітыка і прэм’ер-міністра.

[

←24

]

 Клеманс Метэрніх (1773–1859) – аўстрыйскі палітык, ініцыятар рэакцыйнай палітычнай плыні ў Еўропе.

[

←25

]

 Генры Пальмерстон (1784–1865) – англійскі палітычны дзеяч-ліберал.

[

←26

]

 Эўгеній Людовік (1856–1879) – сын Напалеона III. Пасля смерці бацькі ў 1874 г. назваўся Напалеонам IV, прэтэндуючы на французскі трон.

[

←27

]

 Адміністрацыйны орган на тэрыторыі Польшчы пад уладаю Расіі. Існаваў у 1815–1868 гг.

[

←28

]

 Міністэрства фінансаў, якое існавала ў 1815–1867 гг.

[

←29

]

 Вуліца ў Варшаве.

[

←30

]

 Гаворка пра спробу Напалеона ІІІ у 1840 г. захапіць французскі трон.

[

←31

]

 Жэцкі памылкова лічыць, што дзейнасць Напалеона ІІІ прывяла да Вясны народаў.

[

←32

]