ЛЯЛЬКА

– Прашу, пане Вакульскі, – хутка прамовіла яна, – прысядзь тут на хвіліну, бо наш дэлегат⁸⁶ адлучыўся некуды... Дазволь, я пакладу твае імперыялы наверсе, каб прысароміць тых паноў, што лічаць за лепшае марнаваць грошы на шампанскае...

– Але няхай бы цётачка не хвалявалася, – ізноў па-англійску заўважыла панна Ізабэла. – Ён дакладна не разумее...

Гэтым разам і Вакульскі пачырванеў.

– Бэла, – урачыста звярнулася да яе графіня, – пан Вакульскі... які так шчодра адорвае нашых сірот...

– Я чула, – адказала панна Ізабэла па-польску, апускаючы павекі на знак прывітання.

– Пані графіня, – з крыху камічнай інтанацыяй сказаў Вакульскі, – жадае пазбавіць мяне ўзнагароды на тым свеце, калі хваліць мае ўчынкі, якія, зрэшты, я мог здзейсніць і дзеля выгады.

– Я здагадвалася пра гэта, – ціха прамовіла панна Ізабэла па-англійску.

Графіня ледзь не самлела, адчуваючы, што Вакульскі мог адгадаць сэнс слоў яе пляменніцы, нават не ведаючы аніводнае мовы.

– Можаш, пане Вакульскі, – з ліхаманкавай паспешлівасцю сказала яна, – можаш лёгка заслужыць узнагароду на тым свеце, хоць бы... прабачаючы крыўды...

– Я заўсёды іх прабачаю, – адказаў ён трохі здзіўлена.

– Дазволь, пане, заўважыць, што не заўсёды, – працягвала графіня. – Я старая кабета і твая прыяцелька, пане Вакульскі, – дадала яна з націскам, – дык зрабі мне пэўную саступку...

– Чакаю загаду пані.

– Нядаўна пан звольніў аднаго з вашых… служачых, нейкага Мрачэўскага...

– За што ж гэта? – запыталася раптам панна Ізабэла.

– Не ведаю, – адказала графіня. – Здаецца, з-за разыходжання ў палітычных перакананнях або за нешта падобнае...

– Дык у таго маладога чалавека ёсць перакананні?.. – гучна прамовіла панна Ізабэла. – Як цікава!

Яна сказала гэта так насмешліва, што Вакульскі адчуў, як у яго сэрцы знікае антыпатыя да Мрачэўскага.

– Справа не ў перакананнях, пані графіня, – адказаў ён, – а ў нетактоўных заўвагах наконт асобаў, якія наведваюць нашу краму.

– Можа, гэтыя асобы самі паводзяцца нетактоўна, – заўважыла панна Ізабэла.

– Ім можна, яны плацяць за гэта, – спакойна адказаў Вакульскі. – Нам – не.

Твар панны Ізабэлы запунсавеў. Яна ўзяла малітоўнік і пачала чытаць.

– Але, як бы там ні было, дазволь пераканаць цябе, пане Вакульскі, – працягвала графіня. – Я ведаю маці гэтага хлопца, і, павер мне, прыкра бачыць яе роспач...

Вакульскі задумаўся.

– Добра, – сказаў ён. – Я дам яму пасаду, але ў Маскве.

– А ягоная бедная маці?.. – нагадала графіня з просьбаю ў голасе.

– Дык павялічу яму заробак... на дзвесце... на трыста рублёў, – адказаў ён.

Тут да стала падышлі дзеці, якім графіня пачала раздаваць абразкі. Вакульскі ўстаў і, каб не перашкаджаць графіні ў яе набожным занятку, падышоў да панны Ізабэлы.

Панна Ізабэла падняла вочы ад кніжкі і, гледзячы на Вакульскага неяк асабліва, запыталася:

– Пан ніколі не мяняе сваіх рашэнняў?

– Не, – адказаў ён, але адразу апусціў вочы.

– А каб я папрасіла за гэтага маладога чалавека?..

Вакульскі зірнуў на яе здзіўлена.

– У такім разе, я адказаў бы, што пан Мрачэўскі страціў пасаду, бо неналежным чынам выказваўся пра асобаў, якія зрабілі яму гонар, размаўляючы з ім крыху ласкавей... Калі ж, аднак, пані загадвае...

Цяпер панна Ізабэла апусціла вочы, моцна збянтэжаная.

– А!.. Зрэшты, мне ўсё адно, дзе будзе жыць гэты малады чалавек. Хай сабе і ў Маскву едзе.

– Туды і паедзе, – сказаў Вакульскі. – Маё шанаванне паням, – дадаў ён, кланяючыся.

Графіня падала яму руку.

– Дзякуй, пане Вакульскі, што не забыў пра нас, і прашу да мяне на свянцонае. Вельмі цябе прашу, пане Вакульскі, – дадала яна са значэннем.

Раптам, заўважаючы нейкі рух у сярэдзіне касцёла, яна звярнулася да лёкая:

– Ідзі ж, мой Ксавэры, да пані старшынёвай і прасі пазычыць нам каляску. Скажы, што ў мяне конь закульгаў.

– На які час яснавяльможная пані загадае?

– Так... гадзінкі праз паўтары... Праўда, Бэла, мы даўжэй не выседзім?

Лёкай накіраваўся да стала пры ўваходзе.

– Дык да заўтра, пане Вакульскі, – сказала графіня. –Сустрэнеш у мяне шмат знаёмых. Будзе некалькі паноў з дабрачыннага таварыства...

“Ага!” – падумаў Вакульскі, развітваючыся з графіняй. Ён адчуваў у гэты момант да яе такую ўдзячнасць, што гатовы быў ахвяраваць на прытулак, якім яна апекавалася, палову свайго капіталу.

Панна Ізабэла злёгку кіўнула яму і зноў паглядзела нейкім, як яму здалося, асаблівым позіркам. А калі Вакульскі знік у прыцемку касцёла, яна звярнулася да графіні:

– Цётачка какетнічае з гэтым панам. Аёй!.. Цётачка, гэта робіцца падазроным...

– Твой бацька мае рацыю, – адказала графіня, – гэты чалавек можа быць карысным. Зрэшты, за мяжою такія знаёмствы паўсюдна прынятыя ў свеце.

– А калі б ад гэтага знаёмства ў яго закружылася галава? – спытала панна Ізабэла.

– Гэтым ён давёў бы, што мае слабую галаву, – адрэзала графіня і ўзялася за малітоўнік.

Вакульскі не выйшаў з касцёла, а збочыў у неф недалёка ад дзвярэй. Каля самае Труны Гасподняе стаяла ў куце пустая спавядальня, якраз насупраць стала графіні. Вакульскі ўвайшоў туды, прычыніў дзверцы і, сам нябачны, пачаў глядзець на панну Ізабэлу.