ЛЯЛЬКА

Усе развіталіся цалкам задаволеныя. Барон дзівіўся, дзе чалавек такой прафесіі навучыўся так страляць, граф-англічанін больш, чым калі-небудзь, быў падобны да марыянеткі, а егіптолаг зноў пачаў назіраць за аблокамі. А ў другой партыі – Вакульскі быў задуменны, Жэцкі захоплены адвагаю і ветлівасцю барона, і адзін Шуман быў злосны. Толькі калі карэта з’ехала з горкі пры кляштары камедулаў, доктар зірнуў на Вакульскага і прабубніў:

– Вось быдла! І я на гэтакіх блазнаў не напусціў паліцыю...

Праз тры дні пасля дзіўнага двубою Вакульскі сядзеў, зачыніўшыся ў кабінеце з нейкім панам Вільямам Колінсам. Слуга, які даўно ўжо быў заінтрыгаваны гэтымі канферэнцыямі, што адбываліся па некалькі разоў на тыдзень, выціраў пыл у прылеглым пакоі і час ад часу прыкладаў то вока, то вуха да дзіркі для ключа. Ён бачыў на стале нейкія кніжкі, бачыў, як ягоны гаспадар нешта піша ў сшытку, чуў, як госць задае Вакульскаму нейкія пытанні, на якія той адказвае часам гучна, а часам ціха і нясмела… Але пра што гэтая незвычайная размова, лёкай здагадацца не мог, бо размова адбывалася на чужой мове.

“Дык жа гэта ні па-нямечку, – мармытаў слуга, – бо я ж ведаю, як трэба па-нямечку: bite majn Her… І ні па-францушку, бо яны не кажуць: mąsie, bążur, lendi…¹³⁹ І ні па-жыдоўшку, і ні па якаму… Дык па якому? Мусіць штары камбінаваць нейкую fain шпекуляцыю, калі гаворыць так, што сам д’ябал яго не ражумее… і шупольніка знайшоў… Каб на яго халера!..”

Раптам празвінеў званок. Пільны слуга на дыбачках адбег ад дзвярэй кабінета, шумна зайшоў у вітальню і праз хвіліну пастукаўся да пана.

– Чаго ты хочаш? – нецярпліва запытаўся Вакульскі, высоўваючы галаву з дзвярэй.

– Прыйшоў той пан, што ўжо ў нас бываў, – адказаў слуга, стараючыся зазірнуць у кабінет. Але апроч сшытка на стале і рудых фаварытаў на твары пана Колінса, не ўбачыў нічога асаблівага.

– Чаму ж ты не сказаў, што мяне няма дома? – гнеўна спытаў Вакульскі.

– Жабыўся, – зморшчыў лоб і махнуў рукою слуга.

– Прасі яго, асёл, у пакой, – сказаў Вакульскі і бразнуў дзвярыма кабінету.

Хутка ў пакоі з’явіўся Марушэвіч. Ён і быў збянтэжаны, але яшчэ больш збянтэжыўся, калі ўбачыў, што Вакульскі вітае яго непрыязна.

– Перапрашаю… можа, я перашкаджаю… можа, які важны занятак…

– Абсалютна нічым я ў гэты момант не заняты, – пахмурна адказаў Вакульскі і злёгку пачырванеў.

Марушэвіч заўважыў гэта. Ён быў упэўнены, што ў кватэры або нешта адбываецца, або знаходзіцца кабета. Гэта надало яму адвагі, якую, зрэшты, ён заўсёды меў у дачыненні да людзей, нечым заклапочаных.

– Я толькі хвілінку займу шаноўнаму пану, – ужо смялей казаў мізэрны малады чалавек, ветліва памахваючы кійком і капелюшом.

– Слухаю, – сказаў Вакульскі, імпэтна сеў у фатэль і паказаў госцю на другі.

– Я прыйшоў перапрасіць дарагога пана, – з афектацыяй казаў Марушэвіч, – што не магу быць карысным пану ў справе аўкцыёну дома панства Ленцкіх…

– А пан адкуль ведае пра аўкцыён?.. – не на жарт здзівіўся Вакульскі.

– Не здагадваецца пан? – развязна спытаў прыемны малады чалавек, у якога злёгку торгалася вока з-за таго, што бракавала нахабства. – Не здагадваецца дарагі пан?.. Гэта той пачцівы Шлянгбаўм…

Раптам ён змоўк, нібы заканчэнне фразы захрасла яму ў горле, і рукі – левая з кійком, а правая з капелюшом – апалі на парэнчы фатэлю. Вакульскі нават не варухнуўся, толькі ўтаропіў у яго свой ясны позірк. Цішком ён назіраў за хваляваннем на твары Марушэвіча, быццам паляўнічы, які сочыць, як па нерушы скачуць палахлівыя зайцы. Ён прыглядаўся да маладзёна і думаў:

“Ах, дык гэта якраз той пачцівы католік, якога Шлянгбаўм наймае на аўкцыён за пяцьдзясят рублікаў, але не раіць даваць яму vadium у рукі?.. Ого! І калі браў восемсот рублёў за кабылу Кшэшоўскае, дык быў ён нейкі збянтэжаны… Ага! І навіну пра тое, што я набыў кабылу, ён разнёс… Служыць адразу двум гаспадарам: барону і яго жонцы… Так, але ён зашмат ведае пра мае справы… Шлянгбаўм быў неасцярожны…”

Гэтак разважаў Вакульскі і спакойна глядзеў на Марушэвіча. А мізэрны малады чалавек, да таго ж вельмі нервовы, круціўся пад ягоным позіркам, як галубок перад вачыма змяі-акулярніцы. Спачатку ён трохі збляднеў, потым хацеў зачапіцца позіркам за нейкі нейтральны прадмет, які дарэмна шукаў на столі ды на сценах пакоя, і нарэшце, змакрэлы да халоднага поту, адчуў, як яго блукаючы позірк бяссільна трапляе ва ўладу Вакульскага. Здавалася яму, што пахмурны купец абцугамі схапіў ягоную душу, і ён не можа супраціўляцца. Дык яшчэ разы два крутануў галавою і нарэшце аддана ўтапіўся ў позірку Вакульскага.

– Пане, – прамовіў ён соладка, – я бачу, што мушу гуляць з панам адкрытымі картамі… Дык скажу адразу…

– Няхай пан не турбуецца, пане Марушэвіч. Я ўжо ведаю, што мне трэба ведаць.

– Бо пан дабрадзей пад уплывам ілюзій, выкліканых плёткамі, ужо склаў пра мяне непрыхільнае меркаванне… А я тым часам, слова гонару, маю самыя лепшыя схільнасці…

– Няхай пан будзе ўпэўнены, пане Марушэвіч, што мае меркаванні не грунтуюцца на плётках.