Нататкі пра Шэрлака Холмса (зборнік)

Было яшчэ адно, што моцна ўразіла і служак, і паліцыю. Выраз твару палкоўніка, на якім, паводле іх пераканання, застыў найбольшы жах і вусціш, што толькі можа спазнаць чалавечая істота. Усе, хто бачыў твар нябожчыка, бялелі ад пераляку – такім ён быў жахлівым. Было зразумела, што ён прадбачыў свой лёс, адсюль і вусціш на яго твары. Гэта, вядома ж, добра стасавалася з версіяй паліцыі, маўляў, палкоўнік бачыў, як жонка збіраецца нанесці яму смяротны ўдар. Тое, што ўдар нанеслі ззаду, магло тлумачыцца спробай ахвяры ўхіліцца. Сама місіс Барклі нічога не магла расказаць, бо ўсё яшчэ не апамяталася ад шоку. Паліцыя паведаміла мне, што міс Морысан, якая, як вы памятаеце, прабавіла вечар з місіс Барклі, сказала, што не бачыла нічога, што магло б выклікаць у яе таварышкі кепскі настрой адразу па вяртанні дадому.

Сабраўшы гэтыя факты, Ўотсан, я выкурыў колькі люлек, спрабуючы аддзяліць сапраўды важнае ад таго, што трапіла ў абойму выпадкова. Без сумневу, найбольш падазроным было знікненне ключа ад дзвярэй. І самы старанны агляд гасцёўні не даў ніякага выніку. Значыць, нехта знёс ключ з сабою. Але палкоўнік і яго жонка былі ні пры чым. Гэта абсалютна ясна. Значыць, у пакой уваходзіў нехта яшчэ. І гэты нехта мог прыйсці толькі праз акно. Мне здалося, што руплівы агляд гасцёўні і траўніка можа выявіць нейкія сляды гэтага загадкавага суб’екта. Вы ведаеце мае метады, Ўотсан. У гэтым расследаванні я ўжыў іх усе і ў выніку знайшоў след, але зусім не такі, які чакаў пабачыць. У пакоі быў чалавек, ён перасек траўнік з боку дарогі. Я адшукаў пяць вельмі выразных адбіткаў падэшваў: адзін на дарозе, там, дзе чалавек пералез нізкую агароджу, два – на траўніку і два ледзь бачныя – на фарбаваных масніцах каля акна, дзе ён увайшоў. Цераз траўнік ён відавочна бег: яго мыскі адбіліся значна глыбей за абцасы. Але здзівіў мяне не чалавек. У яго быў спадарожнік.

– Спадарожнік?

Холмс выцягнуў з кішэні сурвэтку і акуратна распрастаў яе на калене.

– Што вы пра гэта скажаце? – спытаўся ён.

Папера была пакрытая слядамі нейкага невялікага звярка. Лапка мела пяць выразных падушачак і пакінула адмеціны даўгіх кіпцюроў, а ўвесь адбітак быў велічынёй з дэсертную лыжачку.

– Гэта сабака, – сказаў я.

– А вы калі-небудзь чулі, каб сабакі лазілі па шторах? Я пабачыў яго сляды нават там.

– Можа, малпачка?

– Але сляды не малпіныя.

– Тады хто гэта?

– Не сабака і не малпа, гэтая жывёла мне невядомая. Я спрабаваў вылічыць яе памеры. Вось чатыры сляды, дзе яна стаяла нерухома. Бачыце, у ёй не менш як пятнаццаць цаляў ад задніх да пярэдніх лапак. Дададзім шыю, хвост і галаву – і вось вам звер не менш як на два футы даўжынёй, а з хвастом яшчэ болей. Але цяпер зірніце на іншыя разлікі. Жывёла рухалася, і я маю даўжыню яе кроку. Гэта не больш за тры цалі. Вы бачыце, у звярка вельмі даўгое цела з кароткімі лапкамі. З яго боку было не надта тактоўным не пакінуць па сабе крыху поўсці… Але ўвогуле ён такі, як я апісаў, ён можа лазіць па фіранках і ён драпежны.

– Драпежны? Як вы даведаліся?

– Бо ён палез на штору. На акне вісела клетка з канарэйкай, і звер відавочна хацеў дабрацца да птушкі.

– Дык што гэта быў за звер?

– Ах, развязанне гэтай загадкі амаль раскрыла б справу. Увогуле гэта нейкая жывёла з сямейства гарнастаевых – толькі большая за любых, якіх я дасюль бачыў.

– Але як гэта звязана са злачынствам?

– Таксама пакуль што загадка. Але зразумейце, гэта ўжо шмат нам дае. Мы ведаем, што нейкі чалавек назіраў з дарогі за сваркай паміж Барклі – шторы былі не паднятыя, у пакоі было светла. Мы ведаем таксама, што ён прабег паўз траўнік, увайшоў у пакой у кампаніі дзіўнай жывёлы і або ўдарыў палкоўніка, або, што больш імаверна, палкоўнік знепрытомнеў ад жаху, пабачыўшы гэтага чалавека, і ўдарыўся галавой аб край каміннай рашоткі. І, нарэшце, мы маем цікавы факт: няпрошаны госць знёс ключ ад пакоя.

– Вашыя адкрыцці робяць справу яшчэ больш заблытанай, – сказаў я.

– Менавіта. Яны, без сумневаў, паказваюць, што адбылося нешта сур’ёзнейшае, чым здавалася спачатку. Я яшчэ раз усё добра абдумаў і прыйшоў да высновы, што трэба паглядзець на справу з іншага гледзішча. Але вы, мусіць, хочаце спаць, можа, я скончу аповед заўтра, калі мы выправімся ў Олдэршат?

– Дзякуй, але вы зайшлі надта далёка, каб спыніцца.

– Абсалютна відавочна, што калі місіс Барклі выходзіла з дому а палове на сёмую, яна зусім не злавалася на мужа. Яна, як я, здаецца, згадваў, ніколі не дэманстравала глыбокіх пачуццяў, але фурман чуў, як яна прыязна перамаўлялася з палкоўнікам. Зноў жа, абсалютна ясна, што, вярнуўшыся дадому, яна пайшла ў той пакой толькі каб размінуцца з мужам, папрасіла гарбаты – так робіць жанчына, якой трэба супакоіцца, – і нарэшце, калі муж зайшоў да яе, пачала яго ў чымсьці абвінавачваць. Значыць, нешта здарылася паміж паловай на восьмую і дзевяццю гадзінамі, што абсалютна змяніла яе пачуцці. Але міс Морысан была з ёю ўсе гэтыя паўтары гадзіны. Так што абсалютна ясна: нягледзячы на яе словы, нешта яна ўсё ж ведае.