Нататкі пра Шэрлака Холмса (зборнік)

І хоць сэрца Нэнсі належала мне, яе бацька настойваў, каб яна выйшла за Барклі. Я быў легкаважны малец з ветрам у галаве, а яна – адукаваная дзяўчына на выданні, вартая не менш як афіцэра. Але Нэнсі кахала мяне без памяці і, відаць, усё ж мусіла зрабіцца маёй, як раптам паўсталі сіпаі, і, здавалася, усе чэрці пекла карагодам закружылі па Пенджабе.

Наш лагер у Бхурці трапіў у аблогу – пяхотны полк з паловай артылерыйскай батарэі, купкай сікхаў* і кучай цывільных і жанчын. Нас атачыла дзесяць тысяч паўстанцаў, якія раіліся вакол нашага лагера, як тэр’еры вакол клеткі з пацукамі. На другі тыдзень аблогі скончылася вада, і было пытаннем жыцця і смерці звязацца з калонай генерала Ніла*, якая дыслакавалася паблізу. Гэта быў наш адзіны шанец, бо мы не змаглі б выйсці з абкружэння з усімі жанчынамі і дзецьмі, таму я выклікаўся папярэдзіць генерала Ніла пра нашае становішча. Маю кандыдатуру ўхвалілі, і я атрымаў указанні ад сяржанта Барклі, які ведаў тэрыторыю лепш за ўсіх астатніх. Барклі намаляваў маршрут, па якім я мог прабрацца праз пазіцыі паўстанцаў. А дзясятай вечара таго ж дня я выправіўся на заданне. Трэба было ўратаваць тысячы жыццяў, але я думаў толькі пра адно, калі пералазіў тае ночы праз умацаванні.

Мая дарога пралягала па сухім рэчышчы. Яно мусіла схаваць мяне ад паўстанцкай варты. Але за павароткай я трапіў у рукі шасці сіпаяў, якія сядзелі ў засадзе, пільнуючы мяне. У тую ж хвілю мяне аглушылі і звязалі па руках і нагах. Сапраўдны ж удар пацэліў не ў маю галаву, а ў маё сэрца, бо калі я апрытомнеў і прыслухаўся да таго, што мог з іх размовы разабраць, то зразумеў, што мой таварыш – чалавек, які праклаў мой маршрут, – здрадзіў мяне з дапамогай лёкая-туземца, выправіўшы проста ў рукі ворага.

Зрэшты, што тут расказваць. Цяпер вы ведаеце, на што быў здольны Джэймс Барклі. Генерал Ніл вызваліў Бхурці на наступны дзень, але паўстанцы забралі мяне з сабою ў свой схоў, і прайшло шмат гадоў, перш чым я зноў змог пабачыць твар еўрапейца. Мяне катавалі; я спрабаваў уцячы, мяне схапілі і катавалі зноў. Вы самі бачыце, у што яны мяне ператварылі. Частка паўстанцаў адступіла ў Непал, узяўшы мяне з сабою, у выніку я апынуўся ў гарах над Дарджылінгам. Горны народ, які мы там спаткалі, перабіў тых, хто трымаў мяне ў палоне, і я зрабіўся іх рабом, пакуль мне не ўдалося ўцячы. Але пайшоў я не на поўдзень, а на поўнач, апынуўшыся ў афганцаў. Я прабадзяўся там шмат гадоў, але нарэшце вярнуўся ў Пенджаб, дзе жыў пераважна з туземцамі, зарабляючы на жыццё штукамі, якім навучыўся. Які сэнс быў мне, няшчаснаму калеку, вяртацца ў Англію ці аб’яўляцца перад старымі таварышамі? Нават мая прага помсты не магла змусіць мяне да гэтага. Лепш бы Нэнсі і мае баявыя таварышы думалі, што Генры Вуд памёр з прамою спінаю, чым бачылі мяне жывым, але з кійком у руках, скурчанага, як шымпанзэ. Яны былі перакананыя, што я загінуў, і я не хацеў іх расчароўваць. Я чуў, што Барклі ажаніўся з Нэнсі і зрабіў імклівую кар’еру, але нават гэта не змусіла мяне гаварыць.

На старасці, аднак, усіх нас цягне на радзіму. Я гадамі марыў зноў пабачыць зялёныя палі і жывыя парканы Англіі. Нарэшце я вырашыў зірнуць на іх перад смерцю. Я накапіў грошай на падарожжа і ў выніку трапіў сюды, у ваенны гарнізон, бо ведаю густы жаўнераў і як іх насмяшыць, а значыць, магу пракарміцца.

– Тое, што вы расказалі, надзвычай цікава, – сказаў Шэрлак Холмс. – Я ўжо чуў пра вашую сустрэчу з місіс Барклі і пра тое, як вы пазналі адно аднаго. Потым, як я разумею, вы пайшлі за ёю і праз акно пабачылі сварку паміж ёй і яе мужам: місіс Барклі, без сумневу, кінула яму ў твар абвінавачанні ў тым, што ён зрабіў з вамі. Вашыя пачуцці ўзялі верх, вы перасеклі траўнік і ўварваліся ў дом.

– Так і было, сэр. Барклі глянуў на мяне нечалавечым позіркам, а потым упаў галавою на камінную рашотку. Але ён быў мёртвы яшчэ да падзення. Я прачытаў смерць на яго твары гэтак жа ясна, як чытаю гэты надпіс над камінам. Само маё з’яўленне было куляй у яго чорнае сэрца.

– А потым?

– Потым Нэнсі страціла прытомнасць, я ўзяў з яе рукі ключ, каб адчыніць дзверы і паклікаць на дапамогу. Я быў кінуўся рабіць гэта, але потым зразумеў, што лепш даваць лататы, бо ўсё будзе сведчыць супраць мяне, і калі мяне схопяць, мая таямніца раскрыецца. У спешцы я сунуў ключ у кішэню, а пакуль лавіў Тэдзі, які ўскараскаўся па шторы, упусціў свой кій. Я пасадзіў Тэдзі ў скрынку, з якой той выслізнуў, і ўцёк так хутка, як толькі мог.

– Хто такі Тэдзі? – спытаўся Холмс.

Мужчына нахіліўся і адкрыў дзіўнага выгляду клетку ў куце пакоя. У тое ж імгненне адтуль выслізнула чырвона-бурае стварэнне, гнуткае і танклявае, на тоўстых ножках, з доўгім тонкім носам і парай найсімпатычнейшых чырвоных вочак, якія я толькі бачыў на звярынай пысцы.

– Гэта ж мангуст! – усклікнуў я.

– Так, адны называюць яго мангустам, іншыя – фараонавай мышшу, – сказаў калека. – Я заву яго лаўцом змеяў. Тэдзі выдатна палюе на кобраў. Я прывёз з сабою адну з вырванымі зубамі, і Тэдзі штовечар ловіць яе на пацеху публіцы ў піўнушцы. Яшчэ пытанні, сэр?