Номох буолбут кэпсээннэр

Тойон ол алаастан барыа?ыттан бала?аныгар тиийбэтэх, а?ыйах ча?ар дьонун кытта ??р буолан, Бахсы тойоно аатыра сылдьыбыт. Хойутаан хара?алаппыт айанньыттарга, эргэ быра?ыллыбыт ?т?хт?рг? к?ст?р буолбут.

Мэлдьээкэй

Ураа?хай удьуора, т?? уус т?р???э, Маайыскай то?у?а, Эдьээн нэ?илиэгин т?р?т-уус ки?итэ Уо?ук Сахаарап бултууругар, атах тардыстан айанныырыгар ?ч?гэй а?ай сэниэлээх сылгыта суох буолан эрэйдэннэ. Булда уот кы?ыл да, кырымахтаах хара да са?ыл буоллун, адаар муостаах тайах да буоллун – кини ми?э гына миинэ сылдьар соно?осторо к?л??кт?р?ттэн, и?иирдэрин сындаа?ына сымна?а?ыттан, к?рд?рб?т?нэн туран та?ы сыа хаарга уйдаран, халы? хаары к?рд?ргэччи кэ?эн куотан хаалан ?г?ст?к сииккэ сиэллэрэн, хаарга хаамтаран абартылар. Дьэ са?а эккирэтэн б?т?р??нэтэн и?эн маар дул?атыттан и?нэн, батырчахтаа-бытынан умса тобуктуу т??эллэрэ ол суох, то?уу хаары оймоон баран и?эн, сотору со?ус у?ан, к?л???ннэрэ сарт т??эн, к?б??хт?? иннилэринэн да, кэннилэринэн да барар кыахтара суох буолан, хаарга сытынан эбэтэр кэннилэринэн чинэрийэн иччилэрин баттыы сы?ан иттэни т??эллэрэ ол суох. Ха?ан сылгы хаарга таалан сытан баран, оронон туран уоскуйуор диэри бултарын суола сойор, ардылара атан ыраатар. Онон, тута бултаммакка, атын туох эмэ алба?ынан бултуохха диэри к?чч?йэллэригэр тиийэллэр. Уо?ук бэйэтин сылгыларыттан биир эмэ ?ч?гэй у?мат ты?алаах, быстыбат быртылаах сылгы ??ск??р?н кэтэ?э сатаан кэбистэ да: биир кини санаатын толорор сылгы ??скээбэтэ, чуга?ынан оннук сылгы баара биллибэтэ. Ол курдук санаа ымсыылаах сылдьан, Амма?а биир ааттаах баппатах атыыр ??скээбитин ту?унан и?иттэ. Онон, туох ааттаах сылгыны с?рдээн-кэптээн кэпсииллэрин билээри уонна биэрэр буоллахтарына атыыла?аары, тутуу былдьа?ан, ?р?с турарын кытта т??лээ?ин басты?ын талан, бэрэмэдэйигэр хааланан, айаны тулуйуо диэбит соно?о?ун миинэн Аммалаата. Эдьээнтэн с??рбэ к?с сири т??рт к?н на?ыллык айаннаан, бэ?ис к?н?гэр к?н ортото били баппатах атыырдаах ыалы ыйдаран тиийдэ.

Кэлээт да, ирэ-хоро чэйдээн баран, дьиэлээх ки?иэхэ кэлбит соругун кэпсээтэ. Сыанатын ботуччу со?ус бысы?ан ол к?н бу ыалга хонно. Сарсыарда халлаан сырдыан быдан иннинэ туран, дьиэлээх тойон сылгы?ыттара атыырдарын ??рэн а?алан, ??р?н кытта ха?ааларыгар хаайдылар. Тутан бас быалаан биэрээри гыммыттарыгар халы? ку?наах ха?ыл ат туттарбакка ??р?н кыйдыы ?р? холоруктана сырытта, хаарчахтарын сиэрдийэтин то?о к?т??р? куттаталаата. Кэлин сордоон-сордоон быыс к?р?? и?игэр киллэрдилэр да, сылгылара бэриммэккэ кычыгыламмыттыы илин-кэлин атахтарынан тэбиэлэнэн, табыйан, тии?инэн т????лээн дьону олох чуга?аппата.

Ти?э?эр тиийэн дьиэлээх тойон:

– Дьэ, ми?э гынар атыыры? ити баар. Сылгы гыныах буоллаххына, бэйэ? тутан биэр, – диэн дьа?айда.

Уо?ук са?ата суох сылгы?ыттартан атын бас быатын, ??н?н-тэ?иинин ылан кыбыыкка и?игэр турар атыырга баадайан тиийдэ. Итиэннэ: «Нокоо, аргыый буол!!!» – диэбитинэн, атыыры сиэлиттэн харбаата. Са?аан ?рд?ктээх с??нэ ки?иэхэ с?р баттатан били баппатах атыыр хара?ын икки чанчыгынан б?лтэччи к?р?н, уо?ун ыртатан б?д?? тиистэрин килэппитинэн, то?он титирээбиттии сал?алыы, т??рт ата?ын ?ч???ннэрэ ба?аналыы тэбинэн баран таалан хаалла. Уо?ук бас быатын кэтэрдэн суларын с?лл?бэт гына туом-туу баайаат, к?р?? ба?анатыгар к?нт???н эрийэ тардан хантаччы баайан кэбистэ. Ону кэтэ?эн туран сылгы?ыт уолаттар ат ??н?н кэтэрдэн, буутайдаан, ?р???т?гэр хоно?олорун таба тэллэ?ин сы?ыары тардан ы?ыырдаан, холунун кытаанахтык баайан, сылгыны айаа?аа?ын сиэрин-туомун ситэрдилэр. Ол к?н Уо?ук миинэн кэлбит соно?о?ун астаан а?аатылар-сиэтилэр, киэ?э хойукка диэри былыргы-аныгы сэ?эни-сэппэни сэ?эргэ?эн хойутаан утуйдулар.

Н???? к?н?гэр хоно?о с?пк? со?ус туран, дойдутугар айанныыр чаа?а кэллэ. Аатырбыт-сура?ырбыт атыыры то?ус ки?итэ хайдах миинэн барарын к?р??р?, ыраах-чугас ыаллар бары мустан атаараары то?о суула?ан та?ыстылар.

Уо?ук тиэтэйбэккэ эрэ атыырын к?нт???н с??рэн, б?тэй ааныгар чуга?атта, туора тардыллан турар с?лл?гэстэр аттыларыгар туран ат ба?ын быатын дэгин ?тт?ттэн холбуу тутта. Атыыр, тулуйбатахтыы-тэ?ийбэтэхтии, тэпсэ?элээн ылла. Сылгы?ыттар с?лл?гэ?и сулбурута тардалларын кытта, атыыр б?т?р?? ойуунан та?ыста. Ону кытта бэдэр бэргэ?элээх, тии? кутуруга нээлбилээх, б??чээн тириитэ сарын та?ас нээлбиктээх, б?р? ?т?л?ктээх, таба са?ынньахтаах, таба ты?а к?р?м?лээх ки?и атыыр ойо?о?унан с??рэн тэлэкэчийэн и?эн, ыар?аттан к?т?н тахсыбыт хабдьы курдук салгы??а дайаат, л?гл?с гына олоро т??эн быра?аайда?ан, у?а илиитин ?р? к?т???н кэннин хайы?ан к?рб?кк? эрэ, ат туйа?ынан чигди хаары к??? тэптэрэ уу дьоруонан битигиччитэ турда. Ону к?р?н туран дойдулаах тойон:

– Оо, тэгил дойдуттан тэ?нээ?э, хол дойдуттан холоонноо?о кэлбит эбит. Манна сылдьан дьон оттоох к?р??т?н алдьатан дьылга ыытыа?ынаа?ар, атын ??р атыырдарын аймыа?ынаа?ар, туора дойдуга баран туйгун атыыр буоллун, атын сиргэ баран ааттаах ат буоллун! – диэн ботуччу да со?ус сыана?а атыылаабытын бэркэ астынан туран ал?аата.