Номох буолбут кэпсээннэр

Былыр-былыргыттан Боотур Уус ыччаттара ханна тиийбэтэхтэрэ баарай?! Удьуор утумун сал?аары, кэнчээри ыччаты тэнитээри, ки?и-хара буолаары, хара тыаны батан бултаан-алтаан, иитэр-а?атар И?э?эйдэрин, Дь???г?йд?р?н о?олорун ииттинээри ?рэ?и-маары ба?ылаан, араас кы?ал?алары аа?ан, модун санааларын булгуруппакка, ?рк?н ?йд?р?н ???лбэккэ, «?ай-?ат» диэн саха буолан сандаарыйан, ураа?хай буолан уу?аан, то?ус буолан туругуран бачча?а диэри ??нэн-сайдан кэллэхтэрэ. Ол была?ын тухары кэккэ сылдьар дьонноругар, о?олоругар сайы??ы бу?ук куйаас к?ннэргэ от ?лэтин кэннэ киэ?ээ??и сынньала??а, кы?ы??ы умайык тымныыга дьиэ ис-тас ?лэтин кэннэ у?ун т??ннэргэ, дойду о?остубут сирдэригэр, к?м?л??ктэрин суо?угар сыралла т?р??б?т т??лбэлэрин сэ?энин сэ?эргииллэрэ.

Былыр ар?аа улуус аата-суола биллибэт биир улахан алаа?ыгар ааттаах-к??стээх ойуун олорбута ???. Бу ойуун алаа?а ??-быйа? буолан сылын аайы ботуччу от кэби?иитин ылар эбит. Ол сура?а ол эргин олорбут биир баай, тойон ки?ини утуппат буолбут. Хайдах гынан ол ойуун сирин-уотун бэйэтигэр ылар толкуйугар т?сп?т. Араас аатырбыт-сура?ырбыт ойууттары ы?ыртаран ылан абынан-хому?унунан ?л?рт?р?, ?т?р?йтэрэ сатаабыт да, кыайбатах.

Саа?ыары биир к?н то?ус ойууну мунньан к?нд?лээн-маанылаан, а?атан туран ойуун кэбирэх сирин булан, ?л?р нэмин билэргэ дьа?айан кыырдарбыт. Ойууттара ?с т??ннээх к?н кыыран баран, биир к?н улуулара сууллан т?сп?т:

– Бу ойуун к?нн?р? апка-хому?у??а ?лб?т ??стээх эбит. Арай икки тарбыйа?ы т?р??б?т ынах сыатын сиэтэ?инэ, ?л?р ыйаахтаах эбит. Оннук ынах субу сотору кэминэн бу сиртэн ыраа?а суох биир ыалга т?р??, ону атыыла?ан ылан а?атан-сиэтэн уотан, аны к???н идэ?элэнэн баран, кэ?ии ыыттахха т?м?гэ биллиэ, – диэн ?л?г?нэйбит.

Тойон и?иттиэм-истибэтиэм диэбиттии, бары ойууттарын дойдуларыгар кэ?иилээн, бэлэхтээн-ту?ахтаан ыыталаабыт итиэннэ чугастаа?ы ыалларга араас соругунан хамначчыттарын-ча?ардарын ыыталаабыт.

?л?? т?бэлтэлээх, биир хамначчыта сарсыарда эрдэ уутун быы?ынан и?иттэ?инэ, дьиэлээх дьахтар са?ата, кэргэнин у?угуннаран ?тт?ккэ анньыалыы:

– О?онньоор, тур, тур! Иэдээн буолбут. Ынахпыт икки тарбыйа?ы т?р??б?т, – диэн ботугураабыт.

– Аргыый, хоно?о истиэ, ол да и?ин и?э ынайан, синньэ улахана бэрт этэ. Ыл тахсан, ки?и-с???? у?укта, кэлэ илигинэ, биирин дьон к?рб?т гына балбаа?ынан таптайан кэби?иэххэ, кэлин ханна эрэ тиэйэн илдьэн кистэниллиэ, – диэн буолбут.

Дьиэлээхтэр аргыый, тыас-уус и?иллии, бэрт т?ргэнник хомунан бала?аннарын биир э?ээригэр турар с????лэригэр тиийэн, эр ки?и биир ньирэйи м?????ннэрбитинэн киирэр аанынан та?ырдьа дь?гдь?р?йэн хаалар. Сотору со?ус мас к?т???н киирэн, ??рэн-к?т?н уотун к??дь?тэн, эмээхсинигэр уо?ах алаадьыта астыырыгар дьа?айан, хоно?отун малаа?ын а?ын а?атар аатыран у?угуннарар. Хоно?олоро малаа?ын а?ын а?аан баран, бу ына?ы атыыла?ыы ту?унан кэпсэтиини ыытар уонна тойонугар т?нн?р.

Маа?а табыллыбыт тойон с????н? атыыла?ан ылар, ньирэй диэнинэн эмтэрбэккэ, уотан баран сайы??ы-к?????? т?б?ктэр б?пп?ттэрин кэннэ, дьэ идэ?э о?остон, балайда биллэр сыалаах ойо?о?уттан бы?а о?устаран били ойуунугар кэ?ии гынан ыытар. Ойуун кэ?иини тутан баран, киэ?э к??стэнэн а?аары олорон, биир саа?ын ситэ илик дуу эбэтэр т?б?т?нэн м?лт?х дуу уолугар ту?аайан этэр:

– Дьэ, нокоо, мин дьабыммар к?т?р к?н?м-дьылым ??ннэ. ?ск?т? мин ?лб?т?м кэннэ, ким эмэ ата?астаары гынна?ына эбэтэр ата?астаата?ына, мин у?уо?ум ара?а?ын тахсан удьаа хамыйа?ынан таптайаар, оччо?уна мин кэлиэ?им, – диир да, били ынах сыалаах этиттэн бы?а элийэн ылан ыйыстан и?эн, сыата куолайыгар туора туран хаалар да, тыына хаайтаран, хара?ын ?р???нэн-харанан к?р?н баран, и?иир ситиитин тартараат, сууллан т??эн ?л?н хаалар.

Улуу ойууну бары сиэри-туому туту?ан ара?астаан кэби?эллэр, уол онуоха-маныаха диэри со?ото?ун олорор. Онтон сотору сыар?а хаара т??эр, ону кытта тэ??э били тойон баар буола т??эр.

Ол кэлэн, аны бу сир-дойду миэнэ, бас билиим буолар, оккун-маскын барытын ылабын диэн туран, аттаах-о?устаах дьонугар дьа?ал биэрэн, к?р?н туран кэби?иилээх отун тиэйтэрэн, дьонун иннигэр т??эн айаннаабытынан барар.

Уол эрэйдээх ата?астатан, икки иэдэ?инэн хара?ын уута субуруйа с??рэ, сарылаабытынан, били удьаа хамыйа?ын харбаабытынан, а?атын у?уо?ар с??рэр. Ол тиийэн ытыы-ытыы, а?атын ара?а?ын таптайан табыр?атар итиэннэ:

– Ыы-ый-ыыйбыа-ан! Аа-ай аайбыан! Бу к?р?л??р к?н?с талаан бардахтарыа-ан. К?м?л????х буолан баран, к?м?л?сп?т??! Харыстыах буолан баран, харыстаа-баты?! – диэн аймаммыт.

Ону кытта, хантан кэлбитэ биллибэтэх, чугуун тыа?ын курдук тыас и?иллибит да, ар?ааттан хара холорук хаары ытыйбытынан, сир-халлаан силбэ?иитэ ханан да к?ст?бэт ала буркунун т??эрэн, барбыт дьон ту?аайыыларынан айанныы турбут.

Сотору со?ус дьон уолуйбут ха?ыыта, ат кистээ?инэ б??? дуора?ыйан и?иллибит да, сыар?алаах оттор ?р? ытыллан тахсан алаа?ы биир гына ы?ыллыбыттар. ?р дуу, ?т?р дуу буолан баран, к??стээх тыал эмискэ уостан хаалбыт. Уол бала?анын та?ыттан к?р? турда?ына, онно-манна ?рэллибит дьон бэрт т?ргэнник хомуллан, кэлбит сирдэрин диэки харбыала?а турбуттар.